Ở Ninh Bình có một loại có tên lạ, nay thành đặc sản ở thành phố vì hương vị đặc biệt, đó là quả gáo. Cây gáo vốn mọc nhiều ở các khe suối, chân đồi hay được người dân quê trồng làm hàng rào. Vừa làm cảnh, vừa lấy bóng mát, vừa để dành quả nấu ăn, gáo từ lâu đã thân thuộc trong đời sống người dân Ninh Bình.
Tháng 11 hàng năm là mùa gáo chín. Cứ đến dịp này, trên các chợ mạng, những rổ gáo vàng ươm lại xuất hiện, thu hút người mua bởi hình dáng lạ mắt và hương vị khó quên. Giá bán dao động từ 50.000 đến 100.000 đồng/kg tùy thời điểm.
Trái gáo vốn là quả dại mọc ở hàng rào tại Ninh Bình
Trái gáo có hai loại phổ biến là gáo trắng và gáo vàng. Gáo trắng có quả tròn, bên ngoài phủ những gai mềm tựa như chôm chôm non, còn gáo vàng có lớp vỏ láng và hình dáng hơi lệch. Khi còn xanh, gáo có vị chát nhẹ, nhưng đến khi chín, quả chuyển sang màu vàng rực, ruột mềm, mọng nước, vị chua chua ngọt ngọt rất dễ ăn. Người dân thường ăn sống kèm muối ớt hoặc dùng làm nguyên liệu kho cá, kho thịt...
Quả này khi chín có vị chua ngọt và mùi thơm rất riêng
Nhắc đến gáo, không thể bỏ qua món cá kho gáo, đặc sản nổi bật của ẩm thực Ninh Bình. Không cần cầu kỳ, nguyên liệu chỉ là vài con cá đồng tươi rói và vài quả gáo chín tới. Các bà các mẹ sẽ rửa sạch gáo, xắt lát mỏng, rồi xếp dưới đáy niêu đất, sau đó xếp lớp cá, xen kẽ với lát gáo. Gia vị nêm nếm vừa miệng, bắc niêu lên bếp củi kho thật lâu, để lửa liu riu đến khi nước gần cạn. Lúc ấy, thịt cá săn chắc, mềm thơm, gáo chua dịu làm dậy mùi thơm nức, nước cá óng ánh màu nâu sậm, quyện hương khói bếp xưa.
Chị Thu Thảo (ở Ninh Bình) kể: “Ngày trước trái gáo nhiều lắm, mọc đầy ở bờ suối, nhà nào cũng có vài cây trồng làm rào. Không ai nghĩ đến việc mang bán. Mỗi lần nấu món cá khô, mình ra vườn hái vài quả, xắt mỏng là có món ăn ngon tuyệt. Giờ đi xa nhà, mỗi lần về quê tôi lại bảo mẹ nấu món cá kho gáo để nhớ lại hương vị của tuổi thơ".
Cá kho gáo là món ăn được nhiều người yêu thích
Không chỉ ngon, gáo còn có nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe. Theo kinh nghiệm dân gian, vỏ cây gáo có khả năng hạ sốt, hỗ trợ điều trị tiêu chảy, xơ gan cổ trướng và chữa các vết thương ngoài da bị nhiễm khuẩn. Dù ít xuất hiện trong y học hiện đại, nhưng ở nông thôn, cây gáo từng là phương thuốc tự nhiên quý giá, dễ tìm, dễ dùng và gắn liền với nhiều thế hệ.
Ngày nay, khi xu hướng tìm về món ngon quê nhà ngày càng phổ biến, gáo từ một loại quả hoang dã đã “lên đời” thành đặc sản được săn lùng tại thành thị. Người ta mua gáo không chỉ để ăn, mà còn để gợi lại một phần tuổi thơ. Trên các chợ mạng hay chợ chung cư, mỗi khi đến mùa có vài địa chỉ rao bán trái gáo.
Ngoài bán quả, ở chợ mạng còn vài địa chỉ bán những niêu cá kho gáo Ninh Bình. Những người đã biết tới món ăn này thì mua về để tìm lại hương vị quen thuộc, còn những người chưa biết tới thì tò mò đặt mua về ăn thử.
