Cá liệt có khá nhiều loại như cá liệt chỉ, cá liệt bầu, cá liệt ngang, liệt búa hay liệt lệ. Tuy tên gọi nghe có phần kỳ lạ, nhưng với người dân ven biển miền Trung, đặc biệt là ở Đà Nẵng, cá liệt là món ăn gắn liền với tuổi thơ và bữa cơm gia đình đậm chất miền biển.
Trước kia, cá liệt xuất hiện nhiều ngoài tự nhiên, ngư dân chỉ cần dùng thúng chai, thuyền nhỏ ra khơi gần hay vùng cửa biển, thả lưới trong vài tiếng là có thể thu về những mẻ cá tươi rói, vảy ánh bạc lấp lánh dưới nắng. Ngày nay, do đánh bắt nhiều và môi trường thay đổi, cá liệt tự nhiên dần hiếm hơn, giá trị vì thế cũng được nâng cao.
Cá liệt có thân dẹt hình bầu dục, đầu tròn, vảy nhỏ, thịt trắng nõn, mềm và thơm. Chỉ cần nhìn vào mắt cá còn trong, thân cá còn cứng và trơn là biết ngay cá còn tươi. Mùa cá liệt thường bắt đầu từ tháng 9 âm lịch và kéo dài đến đầu mùa xuân năm sau, cao điểm là từ tháng 3 đến tháng 6 dương lịch, khi nước ở vùng hạ lưu sông Thu Bồn trở nên trong xanh và mát lành. Tại khu vực Cù Lao Chàm hay các ghềnh đá ven biển, cá liệt bơi lội từng đàn, là nguồn thực phẩm tươi ngon mà thiên nhiên ưu ái ban tặng cho ngư dân miền biển.
Cá liệt tươi thường được bán với giá khoảng 70.000 đồng/kg. Vào mùa cao điểm, nhiều thương lái thu mua cá liệt số lượng lớn, đóng thùng lạnh để vận chuyển đến các tỉnh, thành phố lớn phục vụ nhu cầu tiêu dùng và quà biếu.
Tác dụng của cá liệt với sức khỏe
Theo dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA), trong mỗi 100g cá liệt, cơ thể có thể hấp thu khoảng 205 calo, chứa 2,5g chất béo bão hòa và 63mg cholesterol. Bên cạnh đó, cá còn là nguồn thực phẩm giàu dưỡng chất với hàm lượng cao canxi, protein, axit béo omega-3, vitamin A, E và các vitamin nhóm B.
Chính nhờ thành phần dinh dưỡng phong phú này, cá liệt được đánh giá là thực phẩm lành mạnh, phù hợp để bổ sung vào khẩu phần ăn hàng tuần. Việc ăn cá liệt thường xuyên không chỉ giúp cung cấp nguồn đạm chất lượng cao mà còn hỗ trợ cải thiện trí não, tăng cường sức khỏe tim mạch, bảo vệ thị lực và giúp kiểm soát cân nặng, từ đó góp phần làm giảm nguy cơ mắc các bệnh mạn tính như béo phì hay tiểu đường type 2.
Theo y học cổ truyền, cá liệt có thân nhỏ, tuy nhiều xương nhưng thịt trắng, ngọt thanh và thơm dịu. Cá có tính mát, rất phù hợp để chế biến các món ăn thanh nhiệt trong mùa hè. Thịt cá mềm nhưng săn chắc, thích hợp để nấu canh chua, chiên giòn, kho nghệ, nướng than hay làm chả cá. Các món ăn từ cá liệt không chỉ dễ tiêu hóa mà còn giúp bồi bổ cơ thể, đặc biệt hữu ích đối với người lớn tuổi hoặc trẻ nhỏ cần bổ sung dưỡng chất từ nguồn động vật.
Để lựa chọn được cá liệt tươi ngon, các bà nội trợ có kinh nghiệm thường dựa vào một số dấu hiệu nhận biết đơn giản nhưng hiệu quả:
Quan sát phần mang cá: nếu mang vẫn còn đỏ tươi, không bị thâm đen hay có mùi lạ thì cá còn tươi.
Kiểm tra mắt cá: mắt cá trong, không đục, không có vết máu đông bất thường là dấu hiệu cá chưa để lâu.
Dùng tay ấn vào thân cá: nếu cá có độ đàn hồi tốt, không bị mềm nhũn hay trơn nhớt bất thường thì chất lượng vẫn đảm bảo.
Vây cá: còn dính chặt vào thân, không bị trầy xước hay bong tróc là dấu hiệu của cá tươi.
Tốt nhất: nên chọn mua những con cá liệt còn đang bơi trong chậu và nhờ người bán làm tại chỗ để giữ được độ tươi sống tối ưu.
Tuy nhiên, do đặc điểm cá liệt có nhiều xương nhỏ, khi ăn cần đặc biệt chú ý gỡ kỹ để tránh bị hóc, nhất là trong gia đình có người già hoặc trẻ nhỏ. Viện Dinh dưỡng Quốc gia cũng khuyến cáo rằng mặc dù cá là nguồn thực phẩm tốt cho sức khỏe, nhưng nên ăn ở mức độ hợp lý và kết hợp đa dạng các loại thực phẩm để đảm bảo cân bằng dinh dưỡng. Ngoài ra, không nên sử dụng cá có dấu hiệu ươn, mùi lạ hoặc bị xử lý bằng chất bảo quản vì có thể gây hại cho sức khỏe lâu dài.