Thủy đậu khởi phát của Zona
Ít ai biết rằng virus gây thủy đậu thuở nhỏ Varicella Zoster (VZV) không biến mất mà “ngủ yên” trong cơ thể, chờ một ngày hệ miễn dịch suy yếu, căng thẳng, suy nhược cơ thể, tuổi cao để tái hoạt động dưới hình hài mới: bệnh Zona.
Nói cách khác, giai đoạn nguyên phát, lần đầu tiên mắc VZV gây ra bệnh thuỷ đậu, thường xảy ra vào thời thơ ấu dưới dạng phát ban mụn nước toàn thân. Sau khi khỏi hoàn toàn thủy đậu, virus Varicella vẫn tồn tại và nằm im (ngủ) trong các hạch thần kinh trong nhiều tháng, nhiều năm (giai đoạn tiềm ẩn).
Khi gặp các điều kiện thuận lợi virus sẽ tái hoạt (thức dậy), rời khỏi nơi trú ngụ và di chuyển dọc dây thần kinh ra ngoài da, gây ra các biểu hiện của bệnh Zona (bao gồm tổn thương ở da và dây thần kinh).
Bệnh Zona, dân gian còn gọi là bệnh giời leo. Người mắc bệnh zona thường biểu hiện đau, sốt, mệt mỏi và mất ngủ. Trên da xuất hiện hồng ban và mụn nước tập trung thành từng chùm, thường chỉ ở một bên của cơ thể.
Mụn nước khi vỡ tạo thành các vết loét và rỉ dịch, sau đó tổn thương sẽ đóng mày và dần lành lại, có thể để lại vết thâm (tăng sắc tố) hoặc thậm chí sẹo nếu không được chăm sóc tốt.
Một khi khởi phát, người bệnh sẽ phải đối mặt với cơn đau, châm chích như thiêu đốt, bỏng rát, đâm xuyên da. Đau do Zona có thể khiến người bệnh cực kỳ suy nhược và ảnh hướng chất lượng cuộc sống.
Zona ở mắt với nguy cơ dẫn đến mù lòa
Đáng lo ngại, khoảng 5-30% bệnh nhân sẽ phải chịu đựng hậu quả nặng nề: Đau dây thần kinh sau Zona (PHN) - một tình trạng kéo dài hàng tháng, thậm chí nhiều năm sau khi tổn thương ngoài da đã lành. Đây cũng là biến chứng phổ biến nhất sau mắc Zona.
Ngoài ra, còn rất nhiều các biến chứng khác. Thực tế, 25% người bệnh có thể bị Zona ở mắt, với nguy cơ dẫn đến mù lòa. Một số khác có thể bị liệt dây thần kinh mặt, mất thính lực, đột quỵ, biến cố tim mạch, mạch máu não, viêm màng não, viêm phổi… Tất cả đều là những biến chứng đã được ghi nhận và có cơ sở dịch tễ rõ ràng.
Hiện Viện Y học Nhiệt đới Bệnh viện Bạch Mai cũng đang tiếp nhận và điều trị cho nhiều bệnh nhân bị Zona biến chứng viêm màng não.
Người cao tuổi, người có bệnh nền nguy cơ cao, diễn tiến nguy hiểm
Người cao tuổi và người có bệnh mạn tính như tiểu đường, tim mạch, COPD, bệnh thận, trầm cảm, suy giáp, HIV/AIDS, hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch… là những đối tượng có nguy cơ mắc Zona cao hơn người khỏe mạnh từ 20% đến trên 60%.
Đáng lưu ý, người có từ hai bệnh nền trở lên còn đối mặt với nguy cơ cao hơn nữa. Một ca Zona ở bệnh nhân đái tháo đường có thể làm mất kiểm soát đường huyết.
Với bệnh thận, Zona có thể thúc đẩy quá trình tiến triển đến suy thận giai đoạn cuối. Với bệnh tim mạch, nguy cơ nhồi máu cơ tim và đột quỵ cao nhất trong tuần đầu tiên sau khi mắc Zona.
Phòng ngừa hiệu quả bằng vắc xin
Vắc xin tái tổ hợp RZV (Recombinant Zoster Vaccine) đã được chứng minh có hiệu quả bảo vệ đến 97,2% ở người ≥50 tuổi và duy trì hiệu lực tới 11 năm. Ngoài việc phòng bệnh, vắc xin còn giúp giảm rõ rệt tỷ lệ đau dây thần kinh sau Zona và các biến chứng nghiêm trọng khác.
Khác với vắc xin sống, vắc xin RZV có thể tiêm cho người đang suy giảm miễn dịch hoặc đang điều trị bằng thuốc ức chế miễn dịch - một ưu điểm đặc biệt quan trọng với người bệnh nền.
Zona không chỉ là một bệnh lý ngoài da, mà là mối đe dọa toàn thân, cả đời nếu không phòng ngừa đúng lúc. Đừng để một căn bệnh có thể chủ động phòng ngừa trở thành nguyên nhân khiến bạn sống trong đau đớn, đeo bám suốt đời.
Tiêm phòng Zona cho người lớn, người có bệnh mạn tính đã được khuyến cáo mạnh mẽ bởi các Hiệp hội y khoa trên thế giới và tại Việt Nam. Người từ 50 tuổi trở lên, đặc biệt là người có bệnh nền, cần được khám và tư vấn tiêm phòng Zona định kỳ.
TS.BS Đoàn Thu Trà (Phó viện trưởng Viện Y học Nhiệt đới, Bệnh viện Bạch Mai)
