Triết gia Kitaro Nishida, một trong những nhân vật tiêu biểu của triết học Nhật Bản, đã chỉ ra rằng tính trách nhiệm chính là yếu tố cốt tử khiến một người không thể có sự nghiệp, không lọt vào mắt quý nhân để có cơ hội phát triển. Theo ông, trách nhiệm không chỉ là một phẩm chất cá nhân mà còn là nền tảng để xây dựng mối quan hệ và phát triển xã hội.
Nishida nhấn mạnh rằng khi một người lớn tuổi, giàu có và quyền lực chọn một người kế nghiệp, họ chủ yếu dựa vào tính trách nhiệm của người trẻ đó. Qua vài lần thử thách, người có trách nhiệm sẽ thể hiện rõ ràng, trong khi những người sống hai mặt hoặc chỉ vì lợi ích cá nhân sẽ nhanh chóng bị lộ diện. Tính trách nhiệm không chỉ là yếu tố quan trọng trong công việc mà còn trong các mối quan hệ cá nhân.
Ông khuyên rằng khi chọn bạn đời, bạn bè, nhân viên hay lãnh đạo, chúng ta nên ưu tiên những người có trách nhiệm. Một cộng đồng sống có trách nhiệm với nhau sẽ tạo ra một xã hội đáng sống, và từ đó, sẽ dẫn đến sự giàu có và phồn vinh.
Trong bối cảnh văn hóa Việt Nam, cũng như nhiều nền văn hóa châu Á khác, tồn tại những tư duy sai lầm như "con hư tại mẹ, cháu hư tại bà, trò hư tại thầy." Tuy nhiên, điều này không đúng. Thành bại chủ yếu do bản thân mỗi người quyết định. Như Nishida đã chỉ ra, người ta chỉ có thể dắt con ngựa đến bờ suối, nhưng không thể ép nó uống nước.
Theo triết gia này, thành công không chỉ đến từ những điều kiện bên ngoài như học hành hay đào tạo, mà còn phụ thuộc vào bản thân mỗi người. Các yếu tố bên ngoài chỉ là chất xúc tác trong phản ứng hóa học của sự phát triển cá nhân. Bản thân mỗi người phải là "kim loại" có khả năng phản ứng với "acid" của cuộc đời. Cơ hội chỉ có thể mang lại giá trị khi bản thân người trẻ đủ sức mạnh để phản ứng và phát triển.
Nishida so sánh rằng trẻ em có tư chất khác nhau giống như các loại kim loại: có kim loại quý hiếm như vàng, có kim loại phổ biến như đồng nhôm, và có cả những kim loại mềm như canxi natri. Cách giáo dục tốt nhất là để trẻ em ra ngoài mưu sinh, gặp gỡ thử thách của cuộc đời, từ đó tôi luyện và phát triển thành những "kim loại" quý giá hơn.
Đối với thế hệ trẻ ngày nay, Nishida khuyến khích sự dũng cảm trong việc nhận ra sai lầm và chấp nhận những mất mát nhỏ để đạt được thành công lớn hơn trong tương lai. Dũng cảm nhận sai và dũng cảm chấp nhận hậu quả sẽ giúp chúng ta trưởng thành hơn. Mất một chút tiền, một chút thời gian hay thậm chí là danh dự sẽ không quan trọng bằng việc phát triển bản thân và xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn.
Triết lý của Kitaro Nishida về tính trách nhiệm không chỉ là bài học cho cá nhân mà còn cho cả xã hội. Khi mỗi người đều ý thức được trách nhiệm của mình, xã hội sẽ trở nên mạnh mẽ và phồn vinh hơn. Hãy bắt đầu từ chính bản thân mình, xây dựng tính trách nhiệm và tạo ra những cơ hội cho chính mình và cho người khác.
