Theo tài liệu thu thập của PV Báo Tri thức và Cuộc sống, qua 3 kỳ báo phản ánh về hoạt động đấu thầu của Công ty Cổ phần Sản xuất-Thương mại và Dịch vụ Hoàn Châu (Công ty Hoàn Châu), nhiều vấn đề đã được đặt ra. Đó là hiện tượng một nhà thầu có tỷ lệ trúng thầu rất cao (trên 76%), tần suất trúng thầu dày đặc tại các chủ đầu tư quen thuộc, nhiều gói thầu lớn có tỷ lệ tiết kiệm "rất thấp" (dưới 0,2%), và tình trạng cạnh tranh hạn chế.

Những dữ liệu này không chỉ phản ánh hoạt động của một doanh nghiệp mà còn cho thấy những thực trạng cần quan tâm trong công tác đấu thầu trang thiết bị y tế hiện nay. Để làm rõ hơn các khía cạnh pháp lý và chuyên môn, phóng viên đã có cuộc trao đổi với các chuyên gia trong lĩnh vực này.

Góc nhìn pháp lý: Siết chặt quy định về cạnh tranh và trách nhiệm chủ đầu tư

Hành lang pháp lý về đấu thầu của Việt Nam ngày càng được hoàn thiện. Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (có hiệu lực từ 01/01/2024) đã được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15. Cùng với đó là các văn bản hướng dẫn thi hành như Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC. Mục tiêu xuyên suốt của các văn bản này là tăng cường tính cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Trao đổi với phóng viên về các hiện tượng nêu trên, Luật sư Nguyễn Thị Hương, Đoàn Luật sư TPHCM, phân tích: "Luật Đấu thầu 2023 và các văn bản pháp quy mới nhất đã có những quy định rất chặt chẽ nhằm ngăn chặn các hành vi hạn chế cạnh tranh. Cụ thể, tại Khoản 3, Điều 44 của Luật quy định nghiêm cấm việc hồ sơ mời thầu nêu bất cứ điều kiện nào nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng.

Việc một gói thầu đấu thầu rộng rãi, quy mô lớn mà chỉ có một, hai nhà thầu tham gia, như trường hợp gói thầu 73 tỷ đồng tại Khánh Hòa, là một dấu hiệu. Điều này đòi hỏi các cơ quan chức năng cần xem xét lại việc xây dựng các tiêu chí trong hồ sơ mời thầu. Nếu phát hiện có dấu hiệu 'cài cắm' tiêu chí kỹ thuật để hướng đến nhà thầu cụ thể, đây có thể bị coi là vi phạm các hành vi bị cấm trong đấu thầu quy định tại Điều 16 của Luật Đấu thầu."

Về vấn đề tỷ lệ tiết kiệm thấp, Luật sư Hương nhấn mạnh: "Tỷ lệ tiết kiệm tiệm cận 0%, ví dụ như 0,01% tại gói thầu 94,5 tỷ đồng ở TPHCM, là biểu hiện rõ nhất của việc cạnh tranh chưa hiệu quả hoặc công tác xây dựng giá gói thầu có vấn đề. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sử dụng vốn ngân sách. Trách nhiệm chính trong việc này thuộc về chủ đầu tư. Theo quy định tại Điều 78 của Luật Đấu thầu, chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về quá trình lựa chọn nhà thầu. Nếu để xảy ra tình trạng lãng phí, thất thoát do thiếu cạnh tranh hoặc xây dựng giá gói thầu không hợp lý, chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm."

Chuyên gia đấu thầu: Minh bạch hóa tiêu chí kỹ thuật và tăng cường giám sát

Từ góc độ chuyên môn, chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang cho rằng, lĩnh vực thiết bị y tế có những đặc thù riêng, đòi hỏi yêu cầu cao về kỹ thuật và tính tương thích hệ thống. Tuy nhiên, đây cũng là kẽ hở có thể bị lợi dụng.

"Thực tế cho thấy, có những trường hợp chủ đầu tư đưa ra các yêu cầu kỹ thuật trong hồ sơ mời thầu mà chỉ một hoặc một vài nhà cung cấp có thể đáp ứng, ví dụ như yêu cầu về tính tương thích với hệ thống hiện hữu một cách không cần thiết, hoặc đưa ra các thông số kỹ thuật quá chi tiết chỉ một hãng sản xuất cụ thể mới có. Đây là hành vi có thể vi phạm quy định tại điểm i, khoản 6, Điều 16 của Luật Đấu thầu về việc nêu yêu cầu cụ thể về nhãn hiệu, xuất xứ hàng hóa trong hồ sơ mời thầu đối với gói thầu mua sắm hàng hóa, xây lắp nếu không thuộc trường hợp được phép," ông Giang phân tích.

Phân tích về hiện tượng "nhà thầu quen mặt" với tỷ lệ trúng thầu cao tại một số chủ đầu tư, ông Giang cho rằng: "Việc này tiềm ẩn nguy cơ hình thành các mối quan hệ thiếu minh bạch, dẫn đến tình trạng 'sân sau', làm méo mó thị trường đấu thầu. Mặc dù nhà thầu có thể có năng lực tốt, nhưng nếu không có sự cạnh tranh thực sự, lợi ích của nhà nước sẽ không được đảm bảo tối đa."

Để nâng cao hiệu quả công tác đấu thầu, chuyên gia Đỗ Phạm Giang đề xuất một số giải pháp mang tính xây dựng:

"Thứ nhất, cần nâng cao chất lượng khâu lập và thẩm định giá gói thầu. Cần có sự tham vấn thị trường một cách thực chất, công khai, dựa trên nhiều nguồn thông tin độc lập, tránh tình trạng tham khảo báo giá từ một vài đơn vị quen thuộc dẫn đến giá gói thầu không sát thực tế. Các quy định mới trong Nghị định 214/2025/NĐ-CP về việc xác định giá gói thầu cần được thực thi nghiêm túc.

Thứ hai, hồ sơ mời thầu cần được xây dựng dựa trên các tiêu chuẩn chung, tiêu chuẩn quốc gia, hạn chế tối đa các yêu cầu đặc thù không cần thiết có thể dẫn đến hạn chế cạnh tranh."

Luật sư Nguyễn Thị Hương nhấn mạnh vai trò giám sát: "Mục tiêu cuối cùng là làm sao để đồng vốn ngân sách được sử dụng hiệu quả nhất. Bên cạnh việc hoàn thiện hành lang pháp lý, cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra chuyên ngành và phát huy vai trò giám sát của cộng đồng, của các cơ quan báo chí đối với hoạt động đấu thầu."

Hoạt động đấu thầu nói chung và trong lĩnh vực y tế nói riêng luôn cần sự minh bạch và cạnh tranh thực chất. Những dấu hiệu từ hoạt động của Công ty Hoàn Châu là một ví dụ cho thấy sự cần thiết phải liên tục rà soát, giám sát để đảm bảo nguồn lực của nhà nước được phân bổ và sử dụng một cách hiệu quả nhất, phục vụ tốt nhất cho lợi ích cộng đồng.