Thời gian qua, nhiều học sinh, sinh viên bị các đối tượng giả danh cán bộ Công an gọi điện yêu cầu “hợp tác điều tra” rồi dẫn dụ đến nhà nghỉ, khách sạn để thực hiện chiêu thức “bắt cóc online”. Tiến sĩ Đào Trung Hiếu chuyên gia tội phạm học đã phân tích cặn kẽ những thủ đoạn, kỹ thuật thao túng tinh vi của loại tội phạm này và đưa ra lời khuyên phòng tránh.
Báo động hàng loạt vụ “bắt cóc online” tinh vi
Ngày 5/8 vừa qua, Phòng Cảnh sát hình sự (PC02) Công an TP.HCM phối hợp các đơn vị nghiệp vụ giải cứu thành công một nam sinh bị “bắt cóc online” tại nhà nghỉ ở tỉnh Đắk Lắk.
Trước đó, chiều 4/8, ông T.V.N. (SN 1972, ngụ phường Chợ Lớn) trình báo Công an phường Chợ Lớn về việc con trai T.G.V. (SN 2007, học sinh một trường THPT tại TP.HCM) mất liên lạc. Ông N. cho biết, trước khi mất tích, con trai nhắn qua Zalo: “Con có chút việc, con đi một tí con về. Con đi cà phê tí con về”. Từ dấu hiệu bất thường, công an xác định V. đã đi taxi đến một nhà nghỉ tại phường Tân Lập, TP Buôn Ma Thuột.
Tương tự, cuối tháng 7, vụ bé gái 13 tuổi ở Tây Hồ (Hà Nội) biến mất cũng gây xôn xao dư luận. Bé quen “bạn trai” qua mạng nhưng chưa từng gặp ngoài đời. Đêm 23/7, bé rời nhà, sáng hôm sau gia đình mới trình báo công an và đăng tin tìm con lên mạng xã hội. Nhờ một người dân nhận ra bé tại bến xe Tây Ninh và báo cho cơ quan chức năng, bé được tìm thấy trước khi di chuyển tiếp. Ngày 27/7, em trở về Hà Nội sau hành trình 4 ngày đầy rủi ro.
Những vụ việc này cho thấy, trong bối cảnh internet phát triển mạnh, trẻ em và thanh thiếu niên có thể rơi vào bẫy tội phạm mạng bất cứ lúc nào.
Những kịch bản lừa đảo
Theo Tiến sĩ Đào Trung Hiếu, tâm lý của học sinh, sinh viên là sợ quyền lực, nể danh tiếng và thiếu khả năng kiểm chứng thông tin. Khi một người xưng danh Công an, nói giọng nghiêm nghị, dùng thuật ngữ chuyên môn, đe dọa về “hồ sơ” hay “đường dây rửa tiền”, nạn nhân dễ hoảng loạn và tuân theo yêu cầu.
Các đối tượng thường dựng kịch bản như: “Em có liên quan đến một vụ án”, “Cần xác minh tài khoản của em có bị hacker lợi dụng hay không”, hoặc “Hãy chuyển tiền vào tài khoản cơ quan để chứng minh em vô tội”. Trong trạng thái sợ hãi, nếu nạn nhân không chia sẻ với người thân, rất dễ làm theo mọi chỉ dẫn.
Điều đáng nói, dù giới trẻ tiếp cận internet nhanh, đọc tin tức liên tục, nhưng nhận thức phản biện không theo kịp. Trẻ giỏi công nghệ nhưng non nớt về tâm lý, dễ tin những gì mang tính quyền lực hoặc cấp bách. Ngoài ra, sự thiếu gắn kết gia đình khiến các em tự đối diện tình huống, dễ rơi vào bẫy.
Công an không “mời lên làm việc” qua mạng xã hội
Chỉ cách nhận biết kẻ giả mạo Công an, TS Hiếu nhấn mạnh: "Công an không làm việc qua mạng xã hội, không gửi Zalo “mời lên làm việc”, không yêu cầu chuyển tiền để xác minh".
Cán bộ thật sẽ xưng đủ họ tên, cấp bậc, đơn vị, có giấy triệu tập đúng mẫu, đóng dấu đỏ, và làm việc tại trụ sở. Ngược lại, đối tượng lừa đảo thường dùng số lạ, gửi link, yêu cầu chụp CCCD, gấp rút chuyển tiền, hoặc dọa bắt giữ nếu không làm theo.
Khi nhận được một cuộc gọi đáng ngờ, việc đầu tiên các em cần làm là giữ bình tĩnh, ngay lập tức ngắt liên lạc, thông báo cho cha mẹ hoặc người thân tin cậy và gọi điện thoại đến công an phường/xã nơi mình cư trú để xác minh thông tin. Tuyệt đối không làm theo bất kỳ yêu cầu nào trước khi được người lớn hỗ trợ.
Xây dựng “hệ miễn dịch kỹ thuật số” cho trẻ
Trước những mối nguy hiểm ngày càng tinh vi trên không gian mạng, TS. Đào Trung Hiếu nhấn mạnh, trách nhiệm không chỉ thuộc về cơ quan chức năng mà còn là của cả gia đình và nhà trường.
Gia đình cần thiết lập những quy tắc rõ ràng về thời gian sử dụng điện thoại của trẻ. Ảnh minh họa: Mai Loan.
Phụ huynh nên đồng hành, hỗ trợ con thay vì áp dụng những biện pháp kiểm soát cứng nhắc. Đối với việc sử dụng điện thoại của trẻ, đã đến lúc chúng ta không thể giao điện thoại cho trẻ như một công cụ ‘giữ con im lặng, mà phải hiểu rằng thiết bị thông minh là con dao hai lưỡi. Gia đình cần thiết lập những quy tắc rõ ràng về thời gian sử dụng, các ứng dụng được phép cài đặt và cần có sự giám sát phù hợp. Đặc biệt, với trẻ dưới 16 tuổi, quyền riêng tư phải đi kèm quyền được bảo vệ.
Về phía nhà trường, cần coi an toàn mạng xã hội là một nội dung bắt buộc trong chương trình giáo dục kỹ năng sống. Thay vì những khẩu hiệu chung chung, cần tổ chức các buổi diễn tập tình huống cụ thể, mời chuyên gia, công an đến nói chuyện để các em có phản xạ nhận biết và xử lý khi đối mặt với lừa đảo.
Cơ quan chức năng phải xây dựng các kênh tiếp nhận tố giác thân thiện, dễ dàng để học sinh, sinh viên có thể tìm đến khi cần.
Công nghệ không phải mối đe dọa trực tiếp, nhưng sự cả tin, thiếu kiến thức và ảo tưởng về an toàn lại chính là những “khe hở” chí mạng. Không thể cấm đoán học sinh sử dụng mạng xã hội, song cần trang bị cho các em một “hệ miễn dịch số”, bao gồm hiểu biết, kỹ năng và phương án xử lý khi gặp tình huống rủi ro.
“Khi toàn xã hội cùng chung tay, tội phạm công nghệ cao, dù tinh vi đến đâu cũng khó lòng tiếp cận và lừa gạt được con em chúng ta ngay trên những nền tảng các em sử dụng hàng ngày”, ông Hiếu nhấn mạnh.
