Rau tầm bóp thuộc họ Cà (Solanaceae), có tên khoa học là Physalis angulata. Cây thân thảo cao khoảng 30–60 cm, lá hình trái xoan, viền răng cưa. Hoa nhỏ màu vàng, mọc đơn độc ở nách lá. Khi đậu quả, trái tầm bóp được bao bọc trong lớp đài giống chiếc lồng đèn, khi chín ngả màu vàng cam đẹp mắt.
Loài cây này có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới châu Mỹ, sau đó lan rộng ra nhiều nơi trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Do có khả năng mọc hoang khỏe mạnh, tầm bóp thường thấy ở vùng đồng bằng, trung du, miền núi, và được xem là "cỏ dại có ích".
Trái tầm bóp chín có vị ngọt nhẹ pha chút chua thanh, hậu hơi chan chát, dễ gợi nhớ đến hương vị của cà chua bi hoặc dưa hấu non. Lá non, ngọn và đọt tầm bóp có thể dùng làm rau, có vị hơi đăng đắng, giòn mát, rất hợp với các món luộc, xào, nấu canh.
Từ một loại cây mọc hoang dại, rau tầm bóp đã được người dân chế biến thành nhiều món ăn dân dã, độc đáo và hấp dẫn. Phổ biến nhất là món canh tầm bóp nấu tép, với đọt rau non kết hợp cùng tép đất tạo nên vị ngọt thanh mát. Ngoài ra, rau tầm bóp luộc chấm mắm kho quẹt là món ăn đơn giản mà đậm đà. Một số gia đình còn dùng rau tầm bóp để xào tỏi hoặc xào trứng, tận dụng vị đắng nhẹ đặc trưng của rau để làm nổi bật hương vị của món ăn.
Ở một số chợ truyền thống tại Hà Nội hay trên chợ mạng và các sàn thương mại điện tử có nhiều địa chỉ rao bán thứ rau dại này với giá lên tới 80.000 đồng/kg. Người bán giới thiệu đây là rau sạch, mọc tự nhiên, để tủ lạnh có thể ăn trong vòng 1 tuần mà không sợ hỏng, luộc hay xào đều ngon.
Vì rau này được ưa chuộng nên nhiều nông dân giờ trồng trên các thửa ruộng như một cây rau màu, sau đó thu hoạch bán ở chợ hoặc nhập sỉ cho các thương lái. Để có năng suất cao, bà con bắt đầu gieo trồng từ sau Tết Nguyên đán, thu hoạch theo hình thức cuốn chiếu liên tục từ đó đến hết tháng 4 âm lịch.
Trong đông y, các bộ phận của tầm bóp như thân, quả, lá, rễ đều có thể dùng làm thuốc. Cây tầm bóp có thể dùng tươi hoặc phơi khô đều được.
Theo lương y Bùi Đắc Sáng (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), người bình thường nên bổ sung rau tầm bóp vào thực đơn hằng ngày bởi loại rau này chứa hàm lượng vitamin C và vitamin A dồi dào – những chất chống oxy hóa mạnh có khả năng hạn chế các gốc tự do gây tổn thương thành mạch. Nhờ đó, rau tầm bóp giúp ngăn ngừa các bệnh tim mạch và hỗ trợ kiểm soát cholesterol trong máu, từ đó làm giảm nguy cơ mắc các bệnh như đột quỵ não hay xơ vữa động mạch.
Đặc biệt, với người đang trong quá trình điều trị ung thư, rau tầm bóp được xem là một thực phẩm hỗ trợ hữu ích. Hàm lượng vitamin C cao trong rau giúp tăng cường đề kháng, hỗ trợ ngăn ngừa sự phát triển của tế bào ung thư, đặc biệt là các loại ung thư phổ biến như phổi, dạ dày, gan, đại tràng và vòm họng.
Ngoài ra, người mắc bệnh tiểu đường cũng có thể sử dụng rau tầm bóp như một món ăn hỗ trợ ổn định đường huyết nhờ vào khả năng tăng cường tác dụng của hormone insulin.
Không chỉ có phần lá và ngọn hữu ích, quả tầm bóp cũng có tác dụng dược liệu rõ rệt. Ăn quả thường xuyên giúp phòng ngừa các bệnh liên quan đến đường tiết niệu như viêm thận, sỏi thận, sỏi bàng quang và hỗ trợ điều trị bệnh gout. Quả tầm bóp có thể ăn tươi, phơi khô làm mứt hoặc dùng như một vị thuốc trong y học cổ truyền.
Tại một số nước châu Phi, lá tầm bóp sau khi nấu chín còn được dùng để đắp lên vết thương bị nhiễm trùng như một phương pháp kháng viêm tự nhiên.
Tuy vậy, lương y Bùi Đắc Sáng cũng khuyến cáo: dù lành tính, rau tầm bóp không nên được tiêu thụ quá nhiều và không nên tự ý kết hợp với các thảo dược khác. Đặc biệt, những người từng có tiền sử dị ứng với loại rau này cần thận trọng khi sử dụng.