Khổ qua rừng hay còn được gọi với tên dân gian là mướp đắng rừng thường được dùng làm món ăn ngon và bổ dưỡng. Ít ai biết được rằng, không chỉ quả khổ qua rừng mà lá và ngọn non của loại cây này cũng có thể sử dụng làm nguyên liệu cho những món đặc sản độc đáo, lạ miệng trong các nhà hàng, quán ăn những năm gần đây.
Khổ qua rừng mọc ở bìa rừng, được người dân mang về trồng ở trong vườn hoặc cho leo bờ rào
Cây mướp đắng rừng là loại cây dây leo mọc hoang ở ven rừng, bìa nương hay trên các triền đồi. Khác với mướp đắng trồng trong vườn, quả của mướp rừng có kích thước nhỏ, vỏ sần sùi, màu xanh đậm khi còn non và chuyển sang vàng cam rực rỡ lúc chín. Lá cây chia thùy giống lá nho, vị đắng thanh hơn, hậu vị ngọt dễ chịu.
Lá và ngọn mướp đắng rừng vốn có vị đắng nhẹ, được nhiều người ưa chuộng. Người ta thường luộc ngọn mướp chấm với mắm cá hoặc mắm kho quẹt, món ăn dân dã mà hao cơm. Ngoài ra, ngọn non có thể nấu canh với tôm khô, cá đồng hay thịt bằm, tạo nên vị ngọt thanh xen lẫn vị đắng đặc trưng. Nếu thích đơn giản, chỉ cần xào nhanh với tỏi hoặc trứng cũng đủ thành một món ăn hấp dẫn.
Ở Đồng Nai, lẩu lá khổ qua rừng được nấu bằng cá trào cững (giống cá lóc con) là chuẩn vị nhất. Nếu không có thì có thể nấu với sườn non, tôm khô. Lá khổ qua được nhặt, rửa sạch, để ráo. Khi chế biến bạn có thể giảm bớt vị đắng của khổ qua bằng cách bóp muối. Khi nồi nước lẩu đang sôi, thực khách chỉ cần nhúng một nắm lá vào lẩu rồi vớt ra ngay, dùng liền mới cảm được vị ngon đặc trưng.
Trước kia, khổ qua rừng vốn mọc tự nhiên trong rừng sâu hay trên các triền đồi, vì vậy người dân chỉ có thể hái lá và ngọn vào mùa mưa – khoảng từ tháng 5 đến tháng 9 âm lịch – khi cây phát triển xanh tốt nhất. Đây là giai đoạn mà lá non mềm, vị đắng dịu, hậu ngọt rõ rệt, rất thích hợp để làm các món ăn dân dã.
Những năm gần đây, trước nhu cầu ngày càng lớn của thực khách, đặc biệt là du khách thập phương muốn thưởng thức loại rau lạ miệng này, nhiều hộ dân ở Đồng Nai, Tây Nguyên hay miền Tây đã đưa khổ qua rừng về trồng ngay trong vườn nhà. Nhờ sự thích nghi tốt với khí hậu, cây cho thu hoạch đều đặn, gần như quanh năm, không còn phụ thuộc hoàn toàn vào mùa mưa. Điều này giúp khổ qua rừng trở thành mặt hàng đặc sản có mặt thường xuyên trên thị trường, từ các chợ quê cho đến những cửa hàng thực phẩm sạch ở thành phố.
Không chỉ dừng lại ở giá trị ẩm thực, khổ qua rừng còn được coi như một vị thuốc Nam quý. Từ lâu, người dân đã dùng lá, ngọn và cả quả để nấu nước uống thanh nhiệt, giải độc, hỗ trợ mát gan và lợi tiểu. Nhiều nghiên cứu hiện đại cũng cho thấy loại cây này có khả năng hỗ trợ ổn định đường huyết, ngăn ngừa tiểu đường, đồng thời giúp an thần, giảm căng thẳng, hỗ trợ giảm cân hiệu quả.
Trên thị trường, lá và ngọn non thường được bó thành từng mớ, mỗi bó khoảng 300–500 gram, có giá dao động từ 40.000 – 70.000 đồng/kg tùy mùa. Vào đầu vụ mưa, khi cây ra lá non xanh mướt, giá thường rẻ và dễ mua, nhưng đến cuối mùa hoặc trái vụ, giá có thể tăng gấp rưỡi vì khan hiếm.
