Dây bát còn có tên gọi khác là mãng bát, hồng qua, là loài cây thuộc họ Bí (Cucurbitaceae), có tên khoa học là Coccinia cordifolia (L.) Cogn. Đây là loài cây leo khỏe, thân nhẵn, tua cuống mọc đối diện lá, có thể bò dài đến 5m hoặc hơn. Lá dây bát có hình trái tim, viền răng cưa, khi còn non có màu xanh mướt, nhìn rất mát mắt.
Dây bát vốn mọc hoang dại, nhiều người nghĩ không ăn được nhưng từ xưa người miền Tây đã hái đọt và lá non để làm thành món ăn dân dã
Cây thường mọc hoang ở các vùng nương rẫy, bờ rào, ven đường khắp miền quê từ vùng thấp đến vùng núi cao 1500m. Với khả năng sinh trưởng mạnh, chỉ cần trồng một lần là có thể hái quanh năm, cây cứ thế bò dài, đâm chồi liên tục.
Từ bao đời nay, người dân miền Tây đã quen thuộc với hình ảnh dây bát bò lên hàng rào, mỗi chiều mát thì ra sau vườn hái vài nắm đọt non, lá non đem luộc, nấu canh, hoặc xào tỏi, xào thịt. Trong ký ức của nhiều người, dây bát gắn liền với những bữa cơm quê dân dã nhưng có hương vị đặc biệt.
Lá và đọt non dây bát khi nấu chín vẫn giữ được độ giòn nhẹ, vị ngọt thanh đặc trưng, thơm thoang thoảng mùi cỏ cây, khác hẳn với vị của các loại rau truyền thống. Chuẩn vị nhất là món canh dây bát nấu hột vịt lộn, nhúng lẩu, vừa bổ dưỡng vừa mát trong những ngày hè oi bức.
Loại cây dại này có hương vị riêng, có thể xào hoặc nấu canh thanh mát mùa hè
Món canh dây bát nấu hột vịt lộn có cách nấu khá: Phi thơm hành, cho nước sôi vào, nêm nếm gia vị vừa ăn rồi cho hột vịt lộn vào nấu chín. Cuối cùng mới cho rau dây bát vào, nấu lửa lớn đến khi vừa sôi là nhắc xuống để giữ được độ giòn. Nước canh ngọt thanh, hột vịt bùi béo, dây bát giòn sần sật, ăn một lần là nhớ mãi.
Ngoài ra, dây bát còn được nấu với cua đồng, thịt bằm, cá đồng, tôm tươi, món nào cũng ngon và dễ ăn, đặc biệt rất được các bà nội trợ miền Tây ưa chuộng. Nhiều gia đình nơi đây còn nấu món canh dây bát đãi khách phương xa – món ăn mộc mạc nhưng đậm đà hương vị quê nhà, ai từng ăn qua đều thấy lạ và thích thú.
Ngày nay, khi xu hướng tìm về thực phẩm tự nhiên, sạch và tốt cho sức khỏe lên ngôi, dây bát không còn là món rau "nhà quê" mà trở thành đặc sản mùa hè được rao bán rầm rộ trên mạng xã hội, đặc biệt ở các thành phố lớn.
Canh dây bát với tôm hoặc thịt bằm có vị ngọt tự nhiên
Trên chợ mạng vài năm gần đây có vài địa chỉ rao bán dây bát với giá khoảng 50.000 đồng/kg. Những người đã từng biết tới dây bát thì mua về để tìm lại hương vị của tuổi thơ, còn những người chưa biết thì tò mò mua về ăn thử.
Không chỉ ngon miệng, trong y học cổ truyền, dây bát còn được biết đến là loại rau có tác dụng thanh nhiệt, mát gan, tiêu độc. Lá non dây bát có vị ngọt mát, thường được nấu canh cho người bệnh tiểu đường, giúp hỗ trợ giảm đường huyết.