Giữa làn sương lạnh lẽo bao phủ vịnh San Francisco, một hòn đảo đá nhỏ lặng lẽ hiện lên như một pháo đài biệt lập giữa biển trời: Đó là Alcatraz, nhà tù liên bang kiên cố nhất nước Mỹ thế kỷ 20. Với những bức tường dày, dòng nước xiết lạnh giá, và hệ thống canh gác chặt chẽ đến mức gần như tuyệt đối, Alcatraz từng được mệnh danh là “nhà tù không thể trốn thoát”. Nhưng chính danh xưng ấy lại trở thành lời thách thức vĩ đại nhất với những bộ óc tội phạm khét tiếng – những kẻ, bằng lòng kiên nhẫn, sự táo bạo và trí tuệ phi thường, đã biến cuộc sống sau song sắt thành một ván cờ sinh tử.

Alcatraz – Pháo đài thép bất khả xâm phạm giữa lòng nước Mỹ

Từ khi chính thức hoạt động như một nhà tù liên bang năm 1934 đến lúc đóng cửa vào năm 1963, Alcatraz đã giam giữ hơn 1.500 tù nhân – phần lớn là những kẻ liều lĩnh, không thể kiểm soát từ các nhà tù khác. Trong số đó có những cái tên ám ảnh nước Mỹ như Al Capone, George "Machine Gun" Kelly, hay Robert Stroud – “người nuôi chim ở Alcatraz”... Nhưng không phải ai trong số họ cũng cam chịu sống cuộc đời sau song sắt. Tổng cộng đã có 14 vụ vượt ngục, liên quan đến 36 tù nhân, nhưng chỉ một vụ duy nhất được xem là thành công – và nó trở thành một trong những bí ẩn nổi tiếng nhất trong lịch sử hình sự Hoa Kỳ.

Toàn cảnh nhà tù Alcatraz. Ảnh: Noe's Nest.

Vào đêm ngày 11/6/1962, ba tù nhân gồm Frank Morris cùng hai anh em John và Clarence Anglin thực hiện một kế hoạch vượt ngục phức tạp mà họ đã âm thầm chuẩn bị suốt hơn một năm. Morris là một thiên tài IQ 133, có tiền sử trốn tù, trong khi anh em Anglin là những tay cướp ngân hàng đến từ Florida. Trong suốt nhiều tháng, họ đã âm thầm dùng muỗng ăn bằng kim loại mài mòn các lỗ thông gió phía sau phòng giam, giấu phần bê tông vụn sau những tấm bìa, và tạo ra những chiếc đầu giả bằng giấy bìa, tóc thật và xà phòng – đủ giống để đánh lừa lính canh mỗi tối điểm danh. Sau khi đục thủng bức tường, họ bò qua hệ thống thông khí, leo lên mái nhà và trượt xuống phía sau nhà tù, nơi đã giấu sẵn một chiếc bè tạm bợ làm từ áo mưa ghép lại.

Nổi dậy trong tuyệt vọng và di sản ám ảnh lịch sử Hoa Kỳ

Đêm đó, ba tên tội phạm sừng sỏ lặng lẽ trôi vào làn nước đen lạnh giá của vịnh San Francisco, biến mất không để lại dấu vết. Sáng hôm sau, các cai ngục phát hiện buồng giam trống rỗng và báo động vang khắp đảo. Cuộc truy lùng quy mô lớn nhất trong lịch sử Alcatraz bắt đầu – có cả máy bay, tàu tuần tra, thợ lặn và lính thủy đánh bộ. Nhưng không tìm thấy xác người nào, không có manh mối, chỉ có một vài mảnh bè dạt vào bờ và một phong bì có ghi địa chỉ giả. FBI tuyên bố họ những kẻ vượt ngục đã chết đuối, nhưng suốt nhiều thập kỷ sau, vụ vượt ngục Morris–Anglin trở thành huyền thoại, được chuyển thể thành tiểu thuyết, phim ảnh,và nhiều giả thuyết chưa được kiểm chứng tiếp tục được lan truyền.

Năm 2013, một bức thư bí ẩn gửi đến FBI, được cho là từ chính John Anglin, viết rằng cả ba người đều sống sót và đã chạy sang Nam Mỹ, sống ẩn dật với danh tính mới. Dù bức thư chưa bao giờ được xác thực hoàn toàn, nó đã khơi lại niềm tin rằng có lẽ, những kẻ vượt ngục đã làm được điều không tưởng: vượt thoát khỏi Alcatraz – nơi từng được xem là bất khả xâm phạm.

Không chỉ có vụ Morris–Anglin, nhiều tù nhân khác cũng từng tìm cách thách thức định mệnh của hòn đảo thép này. Vụ vượt ngục năm 1946, còn được gọi là “Cuộc nổi dậy Alcatraz”, chứng kiến sáu tù nhân chiếm kho vũ khí và bắt đầu một cuộc đấu súng dữ dội kéo dài ba ngày với lính thủy đánh bộ. Kết cục, ba người bị giết, hai người bị xử tử sau phiên tòa, và một người sống sót trở thành nhân chứng sống cho một trong những cuộc nổi loạn bạo lực nhất trong lịch sử nhà tù Mỹ. Dù thất bại, cuộc nổi dậy ấy đã đặt dấu hỏi về tính nhân đạo và an ninh thật sự của Alcatraz – điều sau này góp phần vào quyết định đóng cửa nhà tù vào năm 1963 vì chi phí duy trì quá lớn và áp lực xã hội tăng cao.

Ngày nay, Alcatraz trở thành điểm du lịch nổi tiếng, thu hút hàng triệu người mỗi năm đến nghe lại những câu chuyện rùng rợn và hồi hộp từ quá khứ. Nhưng dưới lớp sơn tróc lở và hành lang lạnh lẽo ấy, những dấu vết của khát vọng tự do, sự dũng cảm tuyệt vọng và trí tuệ của những con người bị dồn đến tận cùng dường như vẫn còn phảng phất. Vượt ngục không chỉ phản ánh khát vọng tự do mãnh liệt, mà còn cho thấy giới hạn chịu đựng con người trong môi trường giam cầm khắc nghiệt.