Vụ án “Mafia Capitale” bùng nổ vào năm 2014 đã làm rung chuyển nước Ý và đặc biệt là thủ đô Rome - trung tâm của quyền lực chính trị, lịch sử và văn hóa của đất nước này. Vụ việc không đơn thuần là một cuộc điều tra mafia thông thường. Nó hé lộ một hệ thống đan xen giữa giới chính trị, doanh nghiệp và tội phạm có tổ chức, hoạt động như một chính quyền song song, thao túng các hợp đồng công, biển thủ ngân sách và làm giàu trên lưng những người yếu thế trong xã hội. Cái tên “Mafia Capitale” – tức “Mafia Thủ đô” – không chỉ là một nhãn hiệu điều tra, mà còn là một tuyên bố rùng mình rằng chính bản thân thành phố Rome, nơi khởi nguyên của pháp luật phương Tây, cũng không miễn nhiễm trước sự tha hóa mang tính hệ thống.

Cuộc điều tra được phát động bởi Văn phòng công tố Rome sau nhiều năm theo dõi, đặt máy nghe lén và thu thập tài liệu. Trọng tâm là một nhân vật tên Massimo Carminati, một cựu thành viên của tổ chức tân phát xít “Nuclei Armati Rivoluzionari” (Các đơn vị vũ trang cách mạng) và là người từng có liên hệ với tổ chức mafia Banda della Magliana – nhóm tội phạm khét tiếng từng thống trị thủ đô trong những năm 1970–1980. Carminati, được gọi với biệt danh "Mắt phải" vì từng mất một mắt trong một vụ đấu súng, đã tái xuất giang hồ với tư cách là “bố già” thời hiện đại. Nhưng thay vì bạo lực đường phố, ông sử dụng mạng lưới chính trị, mối quan hệ và quyền lực tài chính để thao túng guồng máy hành chính của thành phố.

“Mafia Capitale” phơi bày một sự thật tàn nhẫn về hệ thống quản trị của thủ đô nước Ý. Ảnh: RSI.

Điều gây sốc nhất là mức độ thâm nhập của nhóm này vào chính quyền thành phố Rome. Carminati và đồng bọn kiểm soát hàng loạt hợp đồng công thông qua hối lộ, đe dọa và thông đồng với các chính trị gia địa phương. Các lĩnh vực bị thao túng đặc biệt nghiêm trọng là dịch vụ vệ sinh công cộng, xây dựng cơ sở hạ tầng, và quan trọng nhất là hệ thống tiếp nhận người nhập cư và người tị nạn. Trong các đoạn ghi âm được công bố, một thành viên của nhóm đã cười cợt nói rằng: “Người nhập cư còn béo bở hơn buôn ma túy”. Câu nói ấy phản ánh trần trụi một sự thật cay đắng: lòng nhân đạo và trách nhiệm xã hội đã bị biến thành công cụ kiếm lời cho giới tội phạm và quan chức tham nhũng.

Hơn 100 người bị điều tra và hàng chục người bị bắt, bao gồm cả cựu thị trưởng Rome, các thành viên hội đồng thành phố, doanh nhân, quan chức cấp cao và cả các thành viên trong giới truyền thông. Các cáo buộc trải dài từ tham nhũng, tống tiền, gian lận đấu thầu cho đến cấu kết với tội phạm có tổ chức. Vụ án làm dấy lên làn sóng phẫn nộ khắp nước Ý, đặc biệt khi người dân nhận ra rằng hệ thống phúc lợi công – vốn được thiết kế để giúp đỡ người yếu thế – lại bị những kẻ nắm quyền sử dụng như một “mỏ vàng” để làm giàu cá nhân.

Vụ án “Mafia Capitale” cũng gây ra tranh cãi pháp lý lớn, nhất là trong cách định danh tổ chức tội phạm. Công tố viên ban đầu buộc tội nhóm của Carminati theo điều khoản “associazione mafiosa” – tức là tổ chức mafia theo luật pháp Ý. Tuy nhiên, sau nhiều tranh luận pháp lý và kháng cáo, Tòa Phá Án Tối Cao Ý vào năm 2019 đã tuyên rằng tổ chức của Carminati không đáp ứng đầy đủ các yếu tố để bị coi là “mafia” theo nghĩa pháp lý truyền thống, như sự hiện diện rõ rệt của đe dọa vũ lực hay cấu trúc thứ bậc mang tính gia tộc. Dù vậy, nhiều bản án nặng nề vẫn được giữ nguyên vì tội tham nhũng, gian lận và tội phạm có tổ chức thông thường.

Hệ quả của vụ án không dừng lại trong phòng xử án. Nó phơi bày một sự thật tàn nhẫn về hệ thống quản trị của thủ đô nước Ý: Một thành phố chìm trong nợ nần, thiếu hiệu quả, và bị xâu xé bởi các nhóm lợi ích ngầm. Người dân mất lòng tin vào các thể chế công, trong khi giới truyền thông gọi Rome là “thành phố thất thủ” – nơi quyền lực đích thực không nằm trong tay những người được bầu chọn, mà thuộc về các ông trùm mafia mặc vest.

Vụ “Mafia Capitale” là một trong những ví dụ điển hình nhất về sự hội tụ giữa tội phạm có tổ chức và chính trị địa phương, chứng minh rằng mafia không chỉ là vấn đề của miền Nam nước Ý như Calabria hay Sicily, mà đã bám rễ sâu trong lòng các thành phố lớn ở miền Trung và miền Bắc. Nó cũng là một bài học đau đớn cho châu Âu và thế giới: trong thời đại mà dòng tiền công ngày càng lớn – từ các gói cứu trợ đến quỹ nhập cư – thì chính các thể chế công, nếu không có cơ chế giám sát hiệu quả, có thể trở thành "sân chơi" cho tội phạm đội lốt nhà nước.

Dù đã trải qua nhiều năm, dư âm của “Mafia Capitale” vẫn còn vang vọng trong lòng nước Ý, nhắc nhở rằng sự liêm chính của một xã hội không được đo bằng những tuyên ngôn đạo đức, mà bằng khả năng phát hiện và xử lý những kẻ thao túng chính hệ thống công quyền vì lợi ích đen tối. Trong trường hợp này, thành Rome – cái nôi của pháp trị – lại một lần nữa bị thử thách bởi chính những người đã thề bảo vệ nó.