Theo tài liệu thu thập của PV Báo Tri thức và Cuộc sống, không chỉ gói thầu thiết bị tiểu học gây tranh cãi, Ban Quản lý dự án dân dụng và công nghiệp tỉnh Vĩnh Long (Ban QLDA Vĩnh Long) cũng đang đối mặt với hàng loạt kiến nghị tại gói thầu Cung cấp và lắp đặt thiết bị thuộc dự án Mua sắm thiết bị dạy học tối thiểu lớp 8 và lớp 9 cho các trường Trung học cơ sở (Mã TBMT: IB2500482459).

Gói thầu này có quy mô lớn, được phê duyệt E-HSMT theo Quyết định số 956/QĐ-BQL ngày 10/11/2025. E-HSMT của gói thầu này chứa đựng nhiều yêu cầu được cho là "rào cản" kỹ thuật và pháp lý bất hợp lý, làm suy giảm nghiêm trọng tính cạnh tranh.

Hóa chất thông dụng và nghi vấn lợi thế độc quyền

Một trong những nội dung bị kiến nghị gay gắt liên quan đến hạng mục hóa chất thí nghiệm. Tại Chương V - Yêu cầu kỹ thuật, E-HSMT đưa ra quy định: "Hàng hoá là hoá chất thuộc danh mục hoá chất sản xuất, kinh doanh có điều kiện theo quy định của Luật Hoá chất: Nhà thầu cung cấp tài liệu chứng minh các loại hoá chất dự thầu được cung cấp bởi nhà sản xuất hoặc cơ sở kinh doanh đủ điều kiện sản xuất, kinh doanh theo quy định của Luật Hoá chất và các quy định liên quan".

Phân tích yêu cầu này, các nhà thầu cho rằng đây là một "chốt chặn" nhằm hạn chế sự tham gia của các đơn vị thương mại. Hóa chất thí nghiệm trường học như Hydrochloric acid (HCl), Sodium sulfate (Na2SO4), Copper sulfate (CuSO4)... là các loại hóa chất cơ bản và thông dụng.

Trong văn bản kiến nghị mà phóng viên có được, nhà thầu thẳng thắn chỉ ra sự bất thường: "Qua tìm hiểu thì chúng tôi được biết thông số kỹ thuật và việc yêu cầu cung cấp tài liệu chứng minh kèm theo của các loại hóa chất trên là chỉ phù hợp với sản phẩm của 1 Nhà sản xuất đã được định hướng tới từ trước, cụ thể là Hóa chất của Công ty CP Tập Đoàn Hóa Chất Đức Giang. Và không có hàng hóa tương đương từ các Nhà sản xuất khác có thể đáp ứng song song giữa hàng hóa và giấy tờ".

Theo phản ánh, việc yêu cầu tài liệu chứng minh từ "nhà sản xuất" đối với từng loại hóa chất nhỏ lẻ đồng nghĩa với việc nhà thầu phải xin được xác nhận hoặc ủy quyền trực tiếp từ hãng. Điều này gây khó khăn lớn cho các nhà thầu mua hàng từ các đơn vị thương mại uy tín khác hoặc hàng nhập khẩu.

Nhà thầu còn cung cấp thông tin đáng chú ý về tình trạng độc quyền: "Chúng tôi đã liên hệ đến Nhà cung cấp và nhận được thông tin đã hỗ trợ cho một nhà thầu khác, từ chối cung cấp hàng hóa và các tài liệu chứng từ liên quan". Nếu thực trạng này diễn ra, tính cạnh tranh của gói thầu rõ ràng đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng ở hạng mục hóa chất.

Mặc dù Luật Hóa chất yêu cầu cơ sở sản xuất/kinh doanh hóa chất có điều kiện phải có giấy chứng nhận đủ điều kiện, nhưng việc yêu cầu nhà thầu phải nộp tài liệu chứng minh điều kiện của "nhà sản xuất" ngay trong giai đoạn dự thầu bị cho là phát sinh thủ tục không cần thiết, tạo cơ chế "xin - cho" và hạn chế cạnh tranh.

Rào cản từ yêu cầu kiểm định trước đấu thầu

Không chỉ dừng lại ở hóa chất, E-HSMT gói thầu IB2500482459 còn đưa ra yêu cầu gây tranh cãi khác đối với các thiết bị thí nghiệm bằng thủy tinh. Cụ thể, E-HSMT yêu cầu: "Hàng hoá là các thiết bị trong phòng thí nghiệm sử dụng chất liệu bằng thuỷ tinh borosilicate 3.3: Cung cấp hồ sơ kiểm định chứng minh hàng hoá dự thầu sử dụng chất liệu thuỷ tinh borosilicate 3.3".

Các nhà thầu đã phản đối mạnh mẽ yêu cầu này trong văn bản kiến nghị, chỉ ra nhiều bất cập lớn:

Thứ nhất, việc yêu cầu hồ sơ kiểm định trước khi trúng thầu làm gia tăng chi phí dự thầu (chi phí kiểm định vật liệu), kéo dài thời gian chuẩn bị hồ sơ, từ đó hạn chế số lượng nhà thầu tham dự và làm giảm tính cạnh tranh.

Thứ hai, yêu cầu này không cần thiết trong giai đoạn dự thầu. Các chứng từ liên quan đến vật liệu cấu thành hàng hóa hoàn toàn có thể được yêu cầu ở giai đoạn thực hiện hợp đồng hoặc trước khi nghiệm thu. Nhà thầu chịu trách nhiệm về tính chính xác của thông tin kê khai.

Thứ ba, việc quy định cụ thể vật liệu "borosilicate 3.3" có thể được hiểu là mang tính chỉ định hoặc dẫn chiếu đến một nhóm sản phẩm cụ thể, hạn chế sự tham gia của các nhà thầu có sản phẩm tương đương về chất lượng và công năng sử dụng.

"Giấy phép con" và gánh nặng thủ tục

Bên cạnh các rào cản kỹ thuật, E-HSMT còn bị phản ánh về việc dựng thêm các rào cản thủ tục hành chính.

Thứ nhất là yêu cầu: "Cung cấp catalogue hoặc tài liệu kỹ thuật của hàng hóa dự thầu do hãng sản xuất phát hành có xác nhận của hãng sản xuất hoặc đại lý phân phối chính thức của hãng tại Việt Nam (kèm tài liệu chứng minh đại lý)". Yêu cầu này thực chất là một dạng "giấy phép con", trao quyền cho các hãng hoặc đại lý độc quyền quyết định nhà thầu nào được tham gia, tạo cơ chế "xin - cho". Catalogue của nhà sản xuất vốn là tài liệu công khai, việc yêu cầu xác nhận thêm là không cần thiết.

Thứ hai là yêu cầu "Trường hợp catalogue hoặc tài liệu kỹ thuật bản tiếng nước ngoài thì phải kèm bản dịch sang tiếng Việt có công chứng". Yêu cầu này gây lãng phí chi phí và thời gian không cần thiết, khi mà Tổ chuyên gia hoàn toàn có thể đối chiếu bản dịch thông thường với bản gốc.

Chủ đầu tư tiếp tục khẳng định "đúng quy định"

Ngày 24/11/2025, Ban QLDA Vĩnh Long đã có Công văn số 1259/BQL-QLDA2 trả lời các kiến nghị của nhà thầu. Công văn này cũng dựa trên ý kiến của đơn vị tư vấn là Công ty Cổ phần Tư vấn xây dựng Bến Tre (tại Công văn số 3118/CPTVXD-TTTV ngày 24/11/2025).

Về yêu cầu đối với hóa chất, Chủ đầu tư khẳng định: "Đối với hàng hoá dự thầu là hoá chất thuộc danh mục hoá chất sản xuất, kinh doanh có điều kiện... thì hoá chất phải được sản xuất, kinh doanh bởi nhà sản xuất hoặc cơ sở kinh doanh đủ điều kiện... bảo đảm tính hợp pháp của hàng hoá dự thầu. Nhà thầu cung cấp tài liệu chứng minh... bảo đảm tính pháp lý, công khai minh bạch, không gây hạn chế nhà thầu". Chủ đầu tư không giải thích rõ tại sao lại yêu cầu tài liệu của nhà sản xuất ngay trong E-HSDT.

Về yêu cầu cung cấp catalogue có xác nhận, Chủ đầu tư giải thích rằng điều này nhằm "đảm bảo tính xác thực, chính xác của các thông số kỹ thuật... đảm bảo tính khách quan, trung thực và không gây hạn chế nhà thầu".

Về yêu cầu bản dịch công chứng, Chủ đầu tư cho rằng để đảm bảo tài liệu "không bị thay đổi nội dung trong quá trình dịch thuật, nhằm đảm bảo tính công bằng, minh bạch".

Qua các phản hồi này, có thể thấy Ban QLDA Vĩnh Long vẫn kiên quyết bảo lưu toàn bộ các tiêu chí bị nhà thầu phản đối. Việc Chủ đầu tư không điều chỉnh các yêu cầu được cho là rào cản kỹ thuật và thủ tục đang khiến dư luận đặt câu hỏi về mục tiêu thực sự của gói thầu trị giá gần 145 tỷ đồng này.

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin./.

[Kỳ 3:] Dấu hỏi trách nhiệm của Tư vấn Bến Tre, Thẩm định COVICO và Chủ đầu tư.