Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, Ban Quản lý dự án dân dụng và công nghiệp tỉnh Vĩnh Long (Ban QLDA Vĩnh Long) đang tiến hành lựa chọn nhà thầu cho gói thầu Cung cấp và lắp đặt thiết bị thuộc dự án Mua sắm thiết bị dạy học tối thiểu lớp 4 và lớp 5 cho các trường Tiểu học. Đây là gói thầu có quy mô lớn, với giá trị lên tới hơn 140 tỷ đồng.

Ngày 10/11/2025, gói thầu có mã Thông báo mời thầu (TBMT) IB2500478937 đã được phát hành. Cùng ngày, E-Hồ sơ mời thầu (E-HSMT) đã được phê duyệt theo Quyết định số 955/QĐ-BQL. Tuy nhiên, ngay sau khi E-HSMT được công bố, Chủ đầu tư đã liên tiếp nhận được các kiến nghị từ nhiều nhà thầu, phản đối các tiêu chí kỹ thuật được cho là không phù hợp với nhu cầu sử dụng thực tế và có dấu hiệu định hướng vào một sản phẩm cụ thể, gây hạn chế cạnh tranh.

Tiêu chuẩn máy ảnh học đường hay thiết bị chuyên dụng?

Hạng mục gây tranh cãi gay gắt nhất là thiết bị Máy ảnh (thuộc danh mục Thiết bị dùng chung). Theo E-HSMT được phê duyệt, máy ảnh phải đáp ứng hàng loạt tiêu chuẩn kỹ thuật khắt khe về độ bền và khả năng chống chịu môi trường khắc nghiệt.

Cụ thể, E-HSMT yêu cầu: "Chống nước ở độ sâu 15 m trong 1 giờ liên tục"; "Chống sốc Chịu được rơi từ độ cao 2m xuống bề mặt gỗ dày 5 cm"; và đặc biệt là "Khả năng chống ăn mòn hóa học với các hoạt chất: Ethanol, natri hypochlorite và clo dioxide, chuyên dụng dùng trong môi trường phòng thí nghiệm".

Trong văn bản yêu cầu làm rõ gửi tới Chủ đầu tư, các nhà thầu đã phân tích sự bất hợp lý của các tiêu chí này. Dư luận đặt câu hỏi về tính cần thiết khi yêu cầu một chiếc máy ảnh phục vụ mục tiêu dạy học cơ bản cho học sinh lớp 4, lớp 5 lại phải có khả năng ngâm trong các dung dịch hóa chất mạnh như Natri hypochlorite (thành phần chính trong chất tẩy rửa công nghiệp) hay Clo dioxide.

Theo các chuyên gia công nghệ, đây là những tính năng chuyên dụng thường chỉ xuất hiện trên các dòng máy ảnh công nghiệp hoặc thiết bị thám hiểm, hoàn toàn dư thừa so với môi trường học đường tiểu học. Việc áp đặt các tiêu chí này không chỉ làm tăng chi phí đầu tư không cần thiết mà còn loại bỏ hầu hết các thương hiệu máy ảnh phổ thông, chất lượng cao đang có sẵn trên thị trường như Canon, Sony, Nikon, vốn không thiết kế tính năng chống ăn mòn hóa chất chuyên biệt cho các dòng máy phổ thông của mình.

Nghi vấn sao chép catalogue để "hướng thầu"

Trong văn bản kiến nghị mà phóng viên thu thập được, nhà thầu đã thẳng thắn chỉ ra sự trùng hợp giữa các thông số kỹ thuật trong E-HSMT với một model cụ thể: "Qua khảo sát thị trường thì chúng tôi được biết đây là Máy ảnh có mã Pentax WG-1000 của Ricoh image, và đây cũng là yếu tố mang tính định hướng độc quyền về sản phẩm cụ thể".

Sự nghi ngờ càng gia tăng khi E-HSMT yêu cầu một tính năng "thừa thãi" (chống hóa chất công nghiệp) nhưng lại chấp nhận một thông số kỹ thuật có phần lạc hậu. Cụ thể, E-HSMT yêu cầu: "Màn hình: LCD 2,7 inch, khoảng 230.000 điểm ảnh". Theo phản ánh, đây là độ phân giải màn hình khá thấp so với công nghệ hiện tại, nhưng lại trùng khớp với thông số của model Ricoh Pentax WG-1000.

Sự khập khiễng này củng cố thêm nhận định rằng E-HSMT có dấu hiệu được xây dựng dựa trên việc sao chép catalogue của một sản phẩm đã được "chấm" trước, thay vì xây dựng dựa trên nhu cầu sử dụng và tính cạnh tranh thị trường.

Thậm chí, nhà thầu còn cung cấp thông tin gây quan ngại về nguồn cung: "Ngoài ra, chúng tôi cũng đã liên hệ với một vài nhà phân phối chính hãng để mua hàng thì được biết sản phẩm Máy ảnh với thông số kỹ thuật trên đã được ngừng sản xuất, do đó nhà thầu không thể đáp ứng theo yêu cầu hiện tại của E-HSMT".

Nếu thông tin này là chính xác, việc E-HSMT yêu cầu một sản phẩm đã ngừng sản xuất sẽ tạo ra rào cản không thể vượt qua đối với đa số nhà thầu, chỉ tạo lợi thế cho đơn vị nào đã có sự chuẩn bị hoặc "ôm hàng" từ trước. Điều này có dấu hiệu vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc đảm bảo cạnh tranh trong đấu thầu.

Chủ đầu tư trả lời chung chung, bảo lưu quan điểm

Trước các kiến nghị cụ thể của nhà thầu, ngày 24/11/2025, ông Phan Văn Dũ, Phó Giám đốc Ban QLDA Vĩnh Long, đã ký Công văn số 1258/BQL-QLDA2 để trả lời. Công văn này cũng dựa trên ý kiến của đơn vị tư vấn – Công ty Cổ phần Tư vấn xây dựng Bến Tre (tại Công văn số 3117/CPTVXD-TTTV ngày 24/11/2025).

Về các ý kiến liên quan đến thông số kỹ thuật của máy ảnh, công văn trả lời nêu: "Các yêu cầu của E-HSMT về thông số kỹ thuật, tính năng sử dụng của thiết bị bám sát yêu cầu kỹ thuật, bảo đảm đáp ứng yêu cầu sử dụng của thiết bị trên cơ sở dự toán được phê duyệt, nhằm lựa chọn được sản phẩm đạt chất lượng phục vụ tốt nhu cầu sử dụng".

Chủ đầu tư cũng cho rằng: "E-HSMT quy định thông số kỹ thuật thiết bị là yêu cầu tối thiểu. Nhà thầu có thể lựa chọn chào thầu đối với hàng hóa bảo đảm đáp ứng yêu cầu về thông số kỹ thuật theo E-HSMT hoặc tính năng kỹ thuật tương đương hoặc ưu việt hơn". Công văn khẳng định các yêu cầu về hàng hóa "không độc quyền hay làm hạn chế nhà thầu, bảo đảm tính cạnh tranh trong đấu thầu".

Tuy nhiên, câu trả lời này bị đánh giá là chung chung, chưa đi vào giải trình cụ thể sự cần thiết của tính năng "chống nước 15m" hay "chống hóa chất Ethanol, Natri hypochlorite" đối với việc dạy học ở cấp tiểu học.

Việc giải thích rằng nhà thầu có thể chào "tương đương" là khó thuyết phục trong trường hợp này. Khi E-HSMT đã liệt kê chi tiết tên các loại hóa chất mà máy ảnh phải chống chịu được, nhà thầu chào sản phẩm khác rất khó chứng minh là "tương đương" nếu hãng sản xuất không công bố khả năng kháng đúng các loại hóa chất đó trong tài liệu kỹ thuật của mình. Đây có thể xem là một rào cản kỹ thuật tinh vi để loại bỏ các sản phẩm cạnh tranh.

Luật Đấu thầu quy định rõ, hồ sơ mời thầu không được nêu bất cứ điều kiện nào nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng. Việc đưa ra các tiêu chí kỹ thuật quá cao, không phù hợp với nhu cầu sử dụng thực tế tại gói thầu IB2500478937 đang đặt ra dấu hỏi lớn về tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước tại Vĩnh Long.

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin./.

[Kỳ 2] Gói thầu thiết bị THCS Vĩnh Long: "Ma trận" giấy phép hóa chất và rào cản thủ tục.