Quan sát của Báo Tri thức và Cuộc sống cho thấy, quá trình tổ chức đấu thầu hai gói thầu thiết bị giáo dục quy mô lớn tại Vĩnh Long (IB2500478937 và IB2500482459) đang bộc lộ nhiều bất cập trong khâu xây dựng và thẩm định hồ sơ mời thầu. Trách nhiệm này không chỉ thuộc về Chủ đầu tư mà trước hết thuộc về các đơn vị tư vấn được thuê để thực hiện các công việc chuyên môn.

Theo các tài liệu liên quan, cả hai Quyết định phê duyệt E-HSMT (số 955/QĐ-BQL và 956/QĐ-BQL ngày 10/11/2025) của Ban Quản lý dự án dân dụng và công nghiệp tỉnh Vĩnh Long (Ban QLDA Vĩnh Long) đều căn cứ trên kết quả làm việc của các đơn vị tư vấn.

Đơn vị được giao nhiệm vụ lập E-HSMT là Công ty Cổ phần Tư vấn xây dựng Bến Tre. Đơn vị thực hiện thẩm định E-HSMT là Công ty TNHH Tư vấn Đầu tư Xây dựng COVICO.

Vai trò của đơn vị lập E-HSMT: Khảo sát thực tế hay sao chép catalogue?

Theo quy định của pháp luật về đấu thầu, đơn vị tư vấn lập hồ sơ mời thầu có trách nhiệm xây dựng các yêu cầu về kỹ thuật, năng lực dựa trên nhu cầu thực tế của dự án và đặc biệt là phải đảm bảo tuân thủ tuyệt đối các nguyên tắc cạnh tranh, công bằng, minh bạch. E-HSMT không được phép đưa ra các tiêu chí nhằm định hướng, hạn chế nhà thầu.

Tuy nhiên, tại hai gói thầu nêu trên, Công ty Cổ phần Tư vấn xây dựng Bến Tre dường như đã không làm tròn vai trò của mình khi đưa vào E-HSMT hàng loạt tiêu chí gây tranh cãi.

Tại gói thầu IB2500478937, việc đưa vào tiêu chí máy ảnh phải "Chống nước ở độ sâu 15 m" và "Chống ăn mòn hóa học với các hoạt chất: Ethanol, natri hypochlorite và clo dioxide" cho học sinh tiểu học là một ví dụ điển hình. Dư luận đặt câu hỏi: Đơn vị tư vấn đã dựa trên cơ sở khảo sát thực tế nào để xác định nhu cầu sử dụng này? Hay đây chỉ là sự sao chép máy móc từ catalogue của một sản phẩm cụ thể (được cho là Ricoh WG-1000) mà không cân nhắc đến tính hợp lý và hiệu quả kinh tế?

Tại gói thầu IB2500482459, việc áp đặt yêu cầu "Cung cấp hồ sơ kiểm định chứng minh hàng hoá dự thầu sử dụng chất liệu thuỷ tinh borosilicate 3.3" ngay trong giai đoạn dự thầu, hay yêu cầu khắt khe về tài liệu chứng minh nguồn gốc từ nhà sản xuất đối với hóa chất thông dụng, cho thấy đơn vị tư vấn hoặc thiếu kinh nghiệm thực tiễn về thị trường thiết bị, hoặc có dấu hiệu cố tình tạo ra rào cản.

Trong các công văn trả lời nhà thầu (số 1258 và 1259), Ban QLDA Vĩnh Long đều viện dẫn ý kiến của đơn vị tư vấn này để bác bỏ các kiến nghị. Cụ thể, Công văn 1258 nêu rõ: "Căn cứ Công văn số 3117/CPTVXD-TTTV ngày 24 tháng 11 năm 2025 của Công ty Cổ phần Tư vấn xây dựng Bến Tre về việc làm rõ E-HSMT...". Công văn 1259 cũng nêu căn cứ tương tự (Công văn số 3118/CPTVXD-TTTV). Điều này cho thấy đơn vị tư vấn đã bảo lưu quan điểm và chịu trách nhiệm về các nội dung đã xây dựng.

Trách nhiệm của đơn vị thẩm định: "Người gác cổng" đã ở đâu?

Nếu đơn vị lập E-HSMT là người xây dựng "bài thầu", thì đơn vị thẩm định đóng vai trò là "người gác cổng", có nhiệm vụ rà soát độc lập, phát hiện và kiến nghị loại bỏ các tiêu chí trái luật, hạn chế cạnh tranh trước khi trình Chủ đầu tư phê duyệt.

Tại hai gói thầu này, vai trò của Công ty TNHH Tư vấn Đầu tư Xây dựng COVICO đang bị đặt dấu hỏi lớn. Với chức năng thẩm định, COVICO phải đánh giá được sự tuân thủ của E-HSMT đối với các quy định của Luật Đấu thầu, đặc biệt là các điều khoản cấm hành vi hạn chế cạnh tranh.

Tại sao các tiêu chí bất thường như máy ảnh chống hóa chất công nghiệp, yêu cầu kiểm định trước đấu thầu lại dễ dàng vượt qua khâu thẩm định? Trong báo cáo thẩm định của mình, COVICO đã đánh giá như thế nào về tính hợp lý của các tiêu chí này? Đơn vị thẩm định có nhận thấy sự trùng hợp giữa thông số kỹ thuật trong E-HSMT với catalogue của các sản phẩm cụ thể hay không? Tại sao không có bất kỳ khuyến cáo điều chỉnh nào để mở rộng cạnh tranh, đảm bảo hiệu quả kinh tế cho ngân sách nhà nước?

Việc các tiêu chí gây tranh cãi lọt qua khâu thẩm định một cách dễ dàng đặt ra giả thuyết về năng lực chuyên môn hoặc sự buông lỏng, thiếu trách nhiệm trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thẩm định độc lập.

Trách nhiệm giải trình của Chủ đầu tư

Mặc dù trách nhiệm chuyên môn thuộc về các đơn vị tư vấn, nhưng theo Luật Đấu thầu, Chủ đầu tư là bên chịu trách nhiệm toàn diện trước pháp luật về quá trình lựa chọn nhà thầu. Ông Lê Thanh Sơn Giám đốc, là người ký quyết định phê duyệt E-HSMT, và ông Phan Văn Dũ (Phó Giám đốc) là người ký các văn bản trả lời làm rõ.

Ban QLDA Vĩnh Long không thể chỉ dựa hoàn toàn vào ý kiến tư vấn mà bỏ qua trách nhiệm kiểm tra, giám sát của mình. Khi nhận được các kiến nghị hợp lý, có dẫn chứng cụ thể từ nhà thầu về các dấu hiệu hạn chế cạnh tranh, Chủ đầu tư có trách nhiệm phải xem xét lại một cách cầu thị, khách quan.

Tuy nhiên, qua nội dung các Công văn trả lời số 1258 và 1259, có thể thấy Ban QLDA Vĩnh Long đang thể hiện thái độ bảo lưu quan điểm. Các câu trả lời thường lặp lại các mẫu câu chung chung như "bám sát yêu cầu kỹ thuật", "đáp ứng nhu cầu sử dụng", "tuân thủ quy định pháp luật", mà không đưa ra được các giải trình thuyết phục về sự cần thiết của các tiêu chí bị phản đối.

Việc Chủ đầu tư dựa vào ý kiến của chính đơn vị tư vấn lập E-HSMT để bác bỏ kiến nghị của nhà thầu tạo ra một quy trình khép kín, thiếu khách quan. Sự thiếu minh bạch trong việc giải trình không chỉ gây bức xúc cho các nhà thầu, làm giảm tính cạnh tranh của gói thầu, mà còn tiềm ẩn nguy cơ khiếu kiện kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ triển khai dự án mua sắm trang thiết bị phục vụ dạy và học tại tỉnh Vĩnh Long.

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin./.

[Kỳ 4] Đấu thầu Vĩnh Long: Nguy cơ vi phạm Luật Đấu thầu và bài học về tính minh bạch.