Cái tên Mazda 3 trình làng lần đầu tiên vào năm 2004. Tuy nhiên, lịch sử của dòng xe Mazda 3 này lại bắt đầu từ cách đây hơn 40 năm. Ngày nay, Mazda 3 có thể là một chiếc sedan đẹp mắt hoặc một chiếc hatchback với thiết kế táo bạo.
Kể từ khi ra mắt, Mazda 3 dần trở thành mẫu xe bán chạy nhất của hãng xe Nhật Bản. Mazda 3 đạt doanh số 1 triệu chiếc nhanh hơn bất cứ mẫu xe nào trong lịch sử hãng này. Từ 40 năm trước, "tổ tiên" của Mazda 3 cũng mang triết lý thiết kế táo bạo như vậy để tấn công vào thị trường Mỹ.
Năm 1977, Mazda mang mẫu GLC (Great Little Car) đến thị trường Bắc Mỹ. Được thiết kế trong chỉ 18 tháng, Mazda GLC sở hữu động cơ 1.3L mạnh 53 mã lực, đi kèm hệ dẫn động cầu sau. GLC có cả phiên bản hatchback và wagon. Chính GLC đã đặt nền tảng cho những mẫu xe cỡ nhỏ tại thị trường Mỹ, để thành công tiếp tục đến với 323, Protege và Mazda3 sau này.
Mazda giới thiệu mẫu 323, mẫu xe kế nhiệm của GLC vào năm 1985. Vẫn kế thừa tinh thần của GLC, 323 vẫn là mẫu xe nhỏ gọn với hệ dẫn động cầu trước nhưng động cơ được nâng cấp lên loại 1.5L. Đi kèm với động cơ là hộp số sàn 5 cấp hoặc hộp số tự động 3 cấp. Tương tự Mazda3 hiện tại, 323 cũng có cả phiên bản thân xe sedan và hatchback.
Nổi bật nhất trong dòng 323 là mẫu 323 GTX 1988 - phiên bản hatchback giới hạn. Không giống với những chiếc 323 thông thường, 323 GTX sở hữu động cơ tăng áp 1.6L và hệ dẫn động 4 bánh. Động cơ này sản sinh công suất 132 mã lực, đi kèm hộp số sàn 5 cấp.
Trong khi Mazda 323 bản hatchback vẫn còn phổ biến, bản sedan được đổi tên thành Mazda Protege. Nhờ đổi tên, Mazda Protege được phát triển thêm các phiên bản SE, DX và LX. Năm 1995, bản LX đã được trang bị cửa sổ chỉnh điện, khóa cửa điện, vành 14 inch và cửa sổ trời.
Sức mạnh của Protege cũng được nâng cấp với động cơ 1.8L, 16 van và hộp số 4 cấp. Thị trường Bắc Mỹ còn nhận được Mazda Protege bản dẫn động 4 bánh cực hiếm. Ngoài 3 phiên bản thông dụng kể trên, Protege còn có phiên bản ES cực hiếm với động cơ 1.8L cam đôi của Miata, phanh đĩa trên tất cả bánh xe và thanh ổn định đôi.
Bên cạnh đó, Protege ES còn là nền tảng cho một số mẫu xe ý tưởng của Mazda trong thập niên kế tiếp. Nổi bật nhất là chiếc Mazdaspeed Protege ra mắt tại triển lãm xe độ SEMA Show ở Las Vegas, Mỹ.
Năm 2001, Mazda Protege được ra mắt bản nâng cấp với hệ thống treo được cải thiện, hệ thống âm thanh mới và động cơ 2.0L cho bản ES. Phiên bản giới hạn Protege MP3 được giới thiệu với hệ thống treo thể thao, vành 17 inch Racing Hart, ống xả thể thao và động cơ mạnh 140 mã lực. Tên gọi MP3 đến từ việc mẫu xe này được trang bị máy nghe nhạc MP3 trên bảng điều khiển trung tâm. Chỉ có 1.500 chiếc Protege MP3 được sản xuất.
Từ năm 2019, Mazda 3 thế hệ thứ 4 được trình làng với thân xe sedan và hatchback. Cũng từ đây, kỷ nguyên thiết kế mới của Mazda bắt đầu trong toàn bộ tập đoàn Mazda.
