TS. Ngô Phương Lan Người truyền lửa kết nối văn hóa Việt Pháp

Ngày 26/5/2025, tại Hà Nội, TS. Ngô Phương Lan, Chủ tịch Hội Xúc tiến và Phát triển Điện ảnh Việt Nam, đã vinh dự đón nhận Huân chương Văn học và Nghệ thuật bậc Officier (Sĩ quan) từ Bộ trưởng Văn hóa Pháp Rachida Dati. Sự kiện diễn ra trong khuôn khổ chuyến thăm cấp Nhà nước của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, một lần nữa khẳng định những đóng góp to lớn của bà cho sự nghiệp điện ảnh và giao lưu văn hóa Việt-Pháp.

TS. Ngô Phương Lan phát biểu tại sự kiện. (Ảnh: Ngọc Anh).

Người truyền lửa, kết nối văn hóa Việt - Pháp

Huân chương Văn học và Nghệ thuật là một trong những phần thưởng cao quý của nước Cộng hòa Pháp, nhằm tôn vinh những cá nhân có đóng góp nổi bật cho lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật. Việc trao tặng Huân chương bậc Sĩ quan (cấp trung trong ba bậc: Hiệp sĩ, Sĩ quan và Chỉ huy) cho TS. Ngô Phương Lan là sự ghi nhận và tôn vinh những đóng góp của bà đối với nền điện ảnh Việt Nam – từ sự phát triển, lan tỏa, đến việc kết nối và đối thoại giữa Việt Nam với bạn bè quốc tế, đặc biệt là Pháp.

Bộ trưởng Bộ Văn hóa Pháp Rachida Dati trao tặng Huân chương Văn học nghệ thuật bậc sĩ quan cho TS Ngô Phương Lan.

Phát biểu tại buổi lễ trao tặng, Bộ trưởng Văn hóa Pháp Rachida Dati khẳng định, Huân chương này là sự ghi nhận cho một hành trình phi thường, hành trình của một người phụ nữ có sự tận hiến không biên giới đối với điện ảnh, với tầm ảnh hưởng vượt xa khỏi biên giới Việt Nam. TS Ngô Phương Lan cũng là biểu tượng sống động cho sự gắn kết bền chặt giữa hai đất nước.

"TS Ngô Phương Lan là người truyền lửa. Một người phụ nữ của sự kết nối, của văn hóa và đối thoại. Bà luôn nâng niu và lan tỏa một nền điện ảnh biết chất vấn, biết kết nối con người và chạm đến cảm xúc - một nền điện ảnh ngày càng khẳng định vị thế không chỉ về chất lượng nghệ thuật mà còn về sự phát triển kinh tế năng động. Những đóng góp của bà tại các liên hoan phim, trong vai trò giám khảo quốc tế, qua các công trình nghiên cứu, hoạt động giảng dạy và sự hiện diện tích cực trong các tổ chức chuyên ngành — tất cả đều là minh chứng rõ nét cho một hành trình cống hiến bền bỉ, đầy đam mê và niềm tin sâu sắc vào sức mạnh của nghệ thuật thứ bảy" , bà Rachida Dati nhấn mạnh.

TS. Ngô Phương Lan chia sẻ, trong gần hai thập kỷ qua, điện ảnh Việt Nam đang trên đà phát triển, nhất là về sự tăng trưởng của thị trường và sự cải thiện chất lượng phim. Tuy nhiên, vấn đề cốt yếu là xây dựng nền điện ảnh chuyên nghiệp, đồng thời phát hiện, đào tạo và nuôi dưỡng tài năng trẻ. Bà bày tỏ hy vọng trong tương lai gần, điện ảnh Việt Nam sẽ nhận được sự hỗ trợ thường xuyên và hiệu quả hơn từ Bộ Văn hoá, Bộ Ngoại giao Pháp, và Viện Pháp để nuôi dưỡng một thế hệ làm phim trẻ tài năng, chuyên nghiệp.

“Con nhà nòi” và hành trình cống hiến không mệt mỏi

TS Ngô Phương Lan sinh năm 1963 tại Hà Nội trong một gia đình giàu truyền thống nghệ thuật. Cha là Nghệ sĩ Nhân dân Ngô Mạnh Lân, người đặt nền móng cho hoạt hình Việt Nam, mẹ là Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Ngọc Lan.

Từ nhỏ, TS. Ngô Phương Lan đã được sống trong tình yêu thương của ba mẹ và được nuôi dưỡng trong cái nôi của nghệ thuật. Môi trường gia đình có ảnh hưởng lớn tới bà. “Mỗi người con đều có những tình cảm đặc biệt với cha mẹ. Đối với tôi, tình cảm với bố mẹ thì quá nhiều để có thể nhớ và chia sẻ. Các chị em chúng tôi đều chịu ảnh hưởng bố mẹ mình từ nếp sống trung thực, làm việc luôn tận tình”, bà chia sẻ.

Sau khi theo học khoa Ngữ Văn, Đại học Tổng hợp Hà Nội, năm 1982, bà sang Liên Xô theo học khoa Lý luận, phê bình điện ảnh tại Đại học Điện ảnh Quốc gia VGIK (Moscow) và tốt nghiệp năm 1988. Quãng thời gian này đã được bà hồi tưởng lại trong bài thơ tặng mẹ, cho thấy những tháng năm nhọc nhằn và cả tình yêu vô bờ với gia đình của một người con hiếu thảo:

“Những năm con học bên Nga

Nghĩ về cha mẹ mắt nhòa nhớ thương

Mẹ cha một nắng hai sương

Con được ăn học, đến trường mê say

Chắt chiu, tích cóp mỗi ngày

Để dành, con góp một tay giúp nhà

Các em đang tuổi ăn no

Thèm từng cái kẹo, quả nho, viên đường

Áo quần ngắn, nghĩ mà thương

Con nào quản ngại quãng đường gần xa

Tuyết rơi, giá rét cắt da,

Gửi quà lặn lội, miễn là em vui!

Miễn là đỡ mẹ, mẹ ơi

Dăm ngày tiền chợ, mẹ vơi

nhọc nhằn”.

Cũng chính giai đoạn này, bà đã có cơ hội tiếp cận sâu sắc với văn hóa và điện ảnh Pháp. Trở về nước, bà công tác tại Cục Điện ảnh Việt Nam. Năm 1999, bà trúng tuyển Nghiên cứu sinh của Viện Văn hóa Thông tin với đề tài "Tính dân tộc, tính hiện đại trong điện ảnh Việt Nam" và bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ Lịch sử Văn hóa Nghệ thuật vào năm 2005.

Cùng năm, cuốn sách "Tính hiện đại và tính dân tộc trong Điện ảnh Việt Nam" của bà ra mắt và giành giải Cánh diều Vàng. Năm 2007, công trình này được Mạng lưới khuyến khích điện ảnh châu Á (NETPAC) chọn lọc, biên tập và phát hành quốc tế bằng tiếng Anh với tựa "Modernity and Nationality in Vietnamese Cinema", trở thành cuốn sách đầu tiên do NETPAC xuất bản. Bà cũng là tác giả của cuốn "Đồng hành với màn ảnh". Với hai công trình này, bà đã được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2017.

Sự nghiệp của TS. Ngô Phương Lan ghi dấu ấn qua nhiều vị trí quan trọng. Bà từng là Phó Cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế (2010-2011), Giám đốc Liên hoan phim Quốc tế Hà Nội (2011-2018), và đặc biệt là Cục trưởng Cục Điện ảnh (2012–2018). Trong vai trò Cục trưởng, bà đã tích cực thúc đẩy hợp tác quốc tế, nhất là với Pháp, thông qua các hoạt động như tổ chức chiếu phim Pháp tại Việt Nam và ký kết biên bản ghi nhớ với Trung tâm Điện ảnh Quốc gia Pháp (CNC) vào năm 2017.

Năm 2019, sau khi rời vị trí quản lý nhà nước, bà tiếp tục cống hiến cho điện ảnh với vai trò mới: sáng lập và giữ cương vị Chủ tịch Hội Xúc tiến và Phát triển Điện ảnh Việt Nam. Hội đã nhanh chóng khẳng định vai trò của mình, đặc biệt qua việc tổ chức Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng (DANAFF), một sự kiện quan trọng góp phần phát hiện và khích lệ các tài năng điện ảnh trẻ trong nước và châu Á. Bà còn đảm nhiệm các vai trò khác như Phó chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung Ương khóa V và Ủy viên Ban Chấp hành của NETPAC.

Huân chương Văn học và Nghệ thuật bậc Sĩ quan không chỉ là vinh dự cá nhân đối với TS. Ngô Phương Lan mà còn là minh chứng cho vai trò ngày càng quan trọng của điện ảnh Việt Nam trong dòng chảy văn hóa thế giới, đồng thời ghi nhận nỗ lực của những cá nhân tâm huyết như bà trong việc xây dựng và quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam qua nghệ thuật thứ bảy.

Mai Nguyễn