Nằm ở địa phận xã Mỹ Hòa, huyện Phù Mỹ, chùa Hang (còn gọi là Thạch Cốc tự, Thiên Sanh Thạch tự) là một thắng cảnh nổi tiếng của tỉnh Bình Định. Xung quanh ngôi chùa này có nhiều câu chuyện kỳ lạ được dân gian lưu truyền.
Câu chuyện đầu tiên gắn liền với hang động nơi chùa chính tọa lạc. Muốn lên đây du khách phải đi lên hàng trăm bậc đá qanh co, khi nào gặp một tảng đá rất to thì đó chính là “mái che” của chùa. Dưới tảng đá này có một lối đi nhỏ để vào hang.
Trong hang có nhiều bàn thờ phật, không gian đủ rộng cho hơi chục người hành lễ. Người ta kể rằng từ đây có hai đường đi, một lên trời và một xuống âm phủ. Phía trên bàn thờ của chùa Hang, chếch về phía tay phải còn có một lỗ “thông hơi”. Đây chính là đường lên trời.
Phía dưới “mái che” của chùa Hang trước đây còn có một đường hầm chạy xuống, người ta gọi là đường xuống âm phủ. Tương truyền khi còn sống, một trụ trì của chùa là sư Nguyên Lượng có đi thử, càng đi càng thấy sâu thăm thẳm, khó đi nên đành quay trở lại.
Lại có lời kể, một người nọ, vì muốn kiểm chứng độ sâu của “đường xuống âm phủ”, nên gánh theo hai thúng nến để đốt lần soi đường. Nến gần hết mà hang vẫn còn xa vời vợi nên đành quay trở về.
Có người thả một quả bưởi được khắc dấu xuống hang, một thời gian sau thì có người tận cửa biển Đề Gi cách chùa hơn 20 km nhặt được. Từ ấy dân gian đồn rằng cái hang này ăn thông với biển. Sau nhiều thăng trầm lịch sử, “đường xuống âm phủ” đã bị vùi lấp.
Một câu chuyện lạ khác liên quan đến chùa Hang Bình Định được kể lại trong sách “Nhân vật Bình Định”. Theo đó, vào năm năm Giáp Ngọ (1894), dịnh bệnh hoành hành ở huyện Phù Cát và nhiều nơi ở Bình Định, khiến, nhiều làng bị rào cách ly, có nơi dân chúng đốt làng di tản nơi khác.
Người chết không kịp chôn, khắp nơi đều bao trùm bởi khí tử và dịch bệnh. Lúc này xuất hiện vị lão tăng, do tu ở chùa Hang nên gọi là thầy chùa Hang, phát thuốc cho dân chữa bệnh. Thuốc là tấm giấy màu vàng có in hình năm vị Bồ tát, gọi là “Ngũ công Quan âm”.
Ban đầu dân còn nghi ngờ, sau thấy hiệu nghiệm nên truyền tai nhau rất nhanh, đến độ quan tri huyện sợ thầy chùa Hang tụ hội khởi loạn nên ra lệnh cấm người đến xin thuốc, đồng thời tầm nã gắt gao. Sau không rõ vị lão tăng mất khi nào và ở đâu, nhưng để ghi ơn, dân đã thờ cúng ông ở chùa Hang.
Câu chuyện lạ thứ ba về chùa Hang có bối cảnh vào năm 1896. Lúc bấy giờ khắp vùng Phù Mỹ đã có vài ngôi chùa, nhưng không có sư trụ trì ở chùa Hang. Hay tin có ông Phan Chọn ở huyện mình vào tu hành tại chùa Trà Cang (ở Bình Thuận), dân bèn bàn nhau vào mời về.
Hòa thượng trụ trì chùa Trà Cang đã đồng ý cho sư Trà Ban (tức ông Phan Chọn) về trụ trì chùa Hang. Tương truyền, do tu hành đắc đạo nên sư Trà Ban đi nhanh như bay và nhẹ tựa gió mây. Ông đã hỗ trợ cho nghĩa quân Trần Cao Vân thời kỳ Trần Cao Vân lấy vùng núi Bình Định, Phú Yên làm căn cứ chống Pháp.
Ngoài những câu chuyện trên, còn có lời kể rằng có người đào trộm trước chùa thì thấy một tượng Phật Di Đà, có đề chữ Huyền Trân công chúa tặng. Dựa vào đây, người ta cho rằng chùa Hang có từ đời Trần.
Theo người dân địa phương, trên núi chùa Hàng có có một hiện tượng thiên nhiên kỳ lạ. Đó là khi trời nắng hạn, nếu nghe từ núi có tiếng ồ ồ như xay lúa vọng ra thì trời sẽ liền đổ mưa...
