Số phận thăng trầm tàu ngầm “độc nhất” của Ukraine

U01-Zaporozhye là chiếc tàu ngầm duy nhất của Hải quân Ukraine.

Cũng như nhiều vũ khí của Ukraine, tàu ngầm Zaporozhye từng phục vụ trong quân đội Liên Xô. Sau khi Hải quân Ukraine tách ra khỏi Hạm đội Biển Đen năm 1997, họ đã được chia lại một chiếc tàu ngầm.

Zoprozhye thuộc lớp tàu ngầm phi hạt nhân tấn công Project 641 (NATO định danh là Foxtrot) được Liên Xô chế tạo. Những tàu ngầm này được thiết kế với mục đích thay thế những tàu ngầm Project 611 cũ kỹ, cung cấp khả năng mới cho hải quân về tác chiến tầm xa, trinh sát, thả thủy lôi cũng như tiêu diệt tàu ngầm đối phương. Đây được đánh giá là một lớp tàu thành công với 75 tàu được đóng, 17 dành cho xuất khẩu.

Với người Mỹ, lớp tàu này gắn với vụ khủng hoảng tên lửa Cuba. Khi đó 4 chiếc tàu thuộc Project 641 được chuyển đến Cuba và chúng đã bị một nhóm khu trục hạm Mỹ “quây” và thả bom chống ngầm, bắt phải nổi lên.

Trước tình thế này, một trong số 4 tàu ngầm đã định khai hỏa ngư lôi hạt nhân vào kẻ thù, tuy nhiên hoa tiêu mang tên Vasiliy Arkhipov có mặt trên chiếc tàu này đã ngăn được lại. Sau này ông được coi như người đàn ông đã cứu cả thế giới.

Zaporozhye được đưa vào phục vụ từ ngày 29/5/1970 dưới cái tên B-435 trong thành phần Hạm đội Hải quân Liên Xô. Con tàu có chiều dài 91,3m, rộng 7,4m, cao 5,9m, lượng giãn nước 2.500 tấn. Tàu trang bị 3 động cơ diesel 37D 2.000 mã lực, một động cơ điện PG102 2.700 mã lực, 2 động cơ điện PG101 1.350 mã lực, một động cơ dự trữ 140 mã lực cùng bộ pin điện gồm 112 phần tử.

Với hệ thống động cơ như vậy, lớp tàu này có thể đạt tốc độ tối đa 16 hải lý/giờ, tầm hoạt động tối đa 37.000 km, lặn sâu tối đa 280m trong vòng 3-5 ngày, kíp lái 83 người. Về mặt hỏa lực, tàu trang bị 10 ống phóng ngư lôi 533mm (6 trước, 4 sau) và có khả năng mang 22 ngư lôi hoặc 32 thủy lôi.

Ban đầu, Zaporozhye là một phần của Hạm đội Phương Bắc, Hải quân Liên Xô. Ngày 27/8/1990, tàu được chuyển sang cho Hạm đội Biển Đen có trụ sở tại Sevastopol, Ukraine.Trong hơn 20 năm phục vụ dưới lá cờ của Hải quân Liên Xô, B-435 đã có 14 chuyến ra khơi, khu vực hoạt động chủ yếu của nó là Đại Tây Dương, Địa Trung Hải và Biển Barents. Tàu đã ghé thăm hữu nghị Cuba, Morrocc, Syria và Tunisia.

Liên bang Xô Viết tan rã năm 1991, chiếc tàu ngầm này được Hải quân Nga giao lại cho Ukraine và được đặt tên mới là U01 Zaporozhye, biệt danh là “Kiev”. Mặc dù mang hình dạng của một tàu ngầm lỗi thời của thế kỷ trước, nhưng Zaporozhye thực ra lạ là một tàu ngầm phi hạt nhân tấn công khá hiện đại. Điều đó có được là nhờ các lần sửa chữa, nâng cấp bắt đầu từ năm 1972.

Thời kỳ “hậu Xô Viết”, vì thiếu kinh phí và không được chú trọng nên tình trạng của “Kiev” rất tệ, tàu không được sử dụng và bị vứt trong bãi sửa chữa. Thậm chí, Ukraine còn định thanh lý giá rẻ con tàu này cho Lybia năm 2007.

Tuy nhiên Zaporozhye đã bất ngờ được hồi sinh kể từ năm 2010 với việc nâng cấp, hiện đại hóa.

Đầu tiên là một hợp đồng thay thế bộ pin điện 3,5 triệu USD với Hi Lạp. Rồi sau đó hệ thống định vị thủy âm (sonar), radar, các hệ thống thông tin liên lạc cũng được thay mới.

Vỏ tàu được làm sạch, gia cố thêm khung xương và xử lý các vết ăn mòn. Ống phóng ngư lôi 533mm, chân vịt và bánh lái cũng được thay mới. Các công việc được thực hiện hết sức kỹ lưỡng dưới sự giám sát của Viện hàn lâm khoa học Ukraine.

Dưới sự giúp đỡ của Nga, kíp lái được thành lập. Ngày 25/4/2012, lần đầu tiên sau nhiều năm, Zaporozhye lại được “vùng vẫy” ở biển Đen bằng chính động cơ của mình.

Sau đó là các bài thử nghiệm liên tục, đáng chú ý nhất , Zaporozhye đã tham gia cuộc tập trận Nga-Ukraine Fairway of Peace-2012.

Con tàu được hồi sinh vì hải quân Ukraine cần đến nó. “Kiev” không thể thay đổi cán cân quân sự trong khu vực nhưng cần thiết cho các hoạt động đặc biệt cũng như tham gia cứu hộ biển.

Một lý do nữa và Zaporozhye thể hiện vị thế của Ukraine tại biển Đen, nơi ngoài sự thống trị của hạm đội Nga, các quốc gia ven biển khác như Bulgaria hay Romania đều có tàu ngầm riêng của mình.