Xuyên suốt 4 kỳ của vệt bài "Đấu thầu tại Tây Ninh: Khi nhà thầu có 'sân quen', ngân sách có tiết kiệm?", Báo Tri thức & Cuộc sống đã chỉ ra những quy luật và con số đáng suy ngẫm xoay quanh hoạt động đấu thầu của Công ty Cổ phần Xây dựng Thương mại Thanh Điền (Công ty Thanh Điền). Từ tỷ lệ trúng thầu 100% với một bên mời thầu "quen mặt" đến tỷ lệ tiết kiệm cho ngân sách chỉ vỏn vẹn 3,61%, tất cả đều cho thấy một bức tranh cần được nhìn nhận lại một cách nghiêm túc.
Mục tiêu của loạt bài không nhằm quy chụp hay kết luận về sai phạm của bất kỳ cá nhân, tổ chức nào, mà là chỉ ra những dấu hiệu, những "khoảng trống" trong quy trình có thể dẫn đến việc làm suy giảm tính cạnh tranh và hiệu quả kinh tế - hai trong số những mục tiêu quan trọng nhất của Luật Đấu thầu.
Tổng kết những vấn đề đặc trưng
Qua phân tích hồ sơ, có thể tổng kết lại một số đặc điểm nổi bật:
1. Sự tồn tại của hai "sân chơi" riêng biệt: Cùng một nhà thầu là Công ty Thanh Điền, nhưng kết quả đấu thầu lại hoàn toàn khác biệt khi đối diện với hai bên mời thầu khác nhau. Với Công ty TNHH MTV Dương Hoàng Nam, đó là chuỗi chiến thắng tuyệt đối. Với Công ty TNHH Tư vấn và Đầu tư Xây dựng Đại Hưng, đó là sự cạnh tranh sòng phẳng với cả thành công và thất bại.
2. Mô hình loại đối thủ lặp lại: Tại các gói thầu do Công ty Dương Hoàng Nam mời thầu, các đối thủ của Công ty Thanh Điền thường bị loại sớm vì các lý do liên quan đến hồ sơ năng lực, kinh nghiệm, tạo ra một con đường "thênh thang" cho nhà thầu này.
3. Hiệu quả kinh tế thấp: Hệ quả trực tiếp của việc thiếu cạnh tranh là tỷ lệ tiết kiệm cho ngân sách nhà nước ở mức rất thấp, có những gói thầu chỉ đạt dưới 1%, trái ngược hoàn toàn với mức tiết kiệm lên tới 22% ở những gói thầu có sự cạnh tranh thực chất.
Góc nhìn và giải pháp từ chuyên gia
Để có cái nhìn khách quan và mang tính xây dựng, phóng viên đã trao đổi với các chuyên gia uy tín trong lĩnh vực pháp lý và đấu thầu.
Chuyên gia đấu thầu Phạm Giang chia sẻ: "Những gì loạt bài phản ánh là một tình huống không hiếm gặp. Vấn đề cốt lõi nằm ở vai trò và trách nhiệm của chủ đầu tư và bên mời thầu. Luật Đấu thầu 2023 đã có những quy định rất chặt chẽ để đảm bảo cạnh tranh. Tuy nhiên, việc thực thi mới là quan trọng. Để cải thiện, cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đột xuất và định kỳ đối với cả quá trình lựa chọn nhà thầu, đặc biệt là ở những gói thầu có dấu hiệu ít cạnh tranh, nhà thầu trúng thầu sát giá nhiều lần".
Ông Giang cũng nhấn mạnh đến vai trò của cộng đồng và báo chí: "Sự giám sát của xã hội và các cơ quan báo chí là một kênh thông tin quan trọng giúp các cơ quan quản lý nhà nước phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường, từ đó có biện pháp chấn chỉnh kịp thời".
Dưới góc độ pháp lý, Luật sư Nguyễn Văn Lập (Đoàn Luật sư TP.HCM) đưa ra khuyến nghị: "Để hạn chế tình trạng 'sân quen', cần nâng cao chất lượng của Hồ sơ mời thầu. Các tiêu chí đưa ra phải thực sự khoa học, khách quan, không cài cắm những điều kiện gây khó khăn cho các nhà thầu không mong muốn. Thêm vào đó, cần quy định rõ trách nhiệm giải trình của bên mời thầu và tổ chuyên gia khi đánh giá một nhà thầu không đạt yêu cầu, đặc biệt là khi các lý do này lặp lại một cách có hệ thống".
Luật sư Lập cũng cho rằng, việc công khai, minh bạch chi tiết quá trình đánh giá hồ sơ, bao gồm cả các văn bản yêu cầu làm rõ và trả lời của nhà thầu, sẽ giúp tăng cường tính giám sát và hạn chế các hành vi tiêu cực nếu có.
Hoạt động đấu thầu, đặc biệt là các dự án sử dụng vốn đầu tư công, luôn đòi hỏi sự minh bạch và hiệu quả ở mức cao nhất. Những câu chuyện như của Công ty Thanh Điền tại Tây Ninh là một bài học kinh nghiệm, cho thấy vẫn còn đó những việc cần làm để thị trường đấu thầu ngày càng cạnh tranh, công bằng, minh bạch và thực sự mang lại hiệu quả kinh tế cho đất nước.
