Giáo viên, phụ huynh lo ngại khi học sinh lạm dụng AI để giải bài tập về nhà
Thời gian gần đây, nhiều giáo viên phản ánh hiện tượng học sinh nộp bài tập với nội dung có cấu trúc ngữ pháp hoàn hảo, phong cách hành văn trau chuốt, có khi còn sử dụng kiến thức vượt lớp để giải bài tập về nhà. Qua kiểm tra, phần lớn các bài làm này đều có dấu hiệu được tạo ra từ các công cụ AI, trong đó phổ biến là ChatGPT.
Điều đáng nói là thay vì sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ, nhiều học sinh đã hoàn toàn sao chép nội dung do AI tạo ra, không chỉnh sửa, không diễn giải lại, thậm chí không đọc kỹ. Đây là biểu hiện rõ ràng của lối học thụ động, làm suy giảm nghiêm trọng năng lực tự học, khả năng tư duy phản biện và kỹ năng trình bày, những năng lực thiết yếu trong giáo dục.
Chị Lan Hương (quận Cầu Giấy) gần đây tỏ ra lo lắng khi con trai đang học lớp 8 thường xuyên hoàn thành bài tập rất nhanh và hầu như không cần hỏi han gì thêm. "Đợt trước con vẫn thường hỏi bố hoặc mẹ những bài tập khó trong bộ đề hoặc bài tập về nhà. Thời gian gần đây, con tự hoàn thành bài mà không cần hỗ trợ. Ban đầu tôi tưởng con tiến bộ, nhưng sau một lần tình cờ kiểm tra, tôi phát hiện toàn bộ bài giải của con đều được chép lại từ ChatGPT, kể cả những câu hỏi nghị luận yêu cầu bày tỏ quan điểm cá nhân”, chị Lan Hương chia sẻ.
Khi hỏi lại nội dung bài làm, con trai chị hoàn toàn không hiểu vì sao lại chọn dẫn chứng đó, cũng không lý giải được các ý tưởng trình bày trong đoạn văn. “Tôi thực sự lo lắng vì con đang mất dần thói quen suy nghĩ, thay vào đó là lệ thuộc vào công cụ. Nếu cứ lệ thuộc vào AI như vậy, cháu sẽ không thể theo nổi chương trình lớp 9, chưa nói đến kỳ thi vào cấp 3", chị Lan Hương bày tỏ.
Học sinh phụ thuộc AI gây hậu quả ngắn hạn lẫn lâu dài
TS. Lê Duy Tân (Giảng viên Khoa Công nghệ Thông tin, trường Đại học Quốc tế, ĐHQG TP.HCM) chia sẻ, trong thời gian gần đây, việc học sinh và sinh viên sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) – đặc biệt là các công cụ như ChatGPT – để hỗ trợ làm bài tập đang trở nên ngày càng phổ biến. Đây là một hiện tượng rất đáng chú ý trong giáo dục hiện đại, và cũng là xu hướng không thể đảo ngược trong thời đại số.
Trước hết, phải nói rằng AI có rất nhiều mặt tích cực nếu được sử dụng đúng cách. Nó giúp học sinh, sinh viên tìm kiếm thông tin nhanh hơn, giải thích các khái niệm phức tạp bằng ngôn ngữ dễ hiểu, đưa ra ví dụ minh họa cụ thể, và thậm chí gợi ý cách trình bày bài viết. Với những bạn học sinh học trực tuyến hoặc tự học ở nhà, AI giống như một người bạn học thông minh, có thể hỏi bất cứ lúc nào.
Tuy nhiên, vấn đề lớn nằm ở cách sử dụng. Không ít học sinh đang có thói quen sao chép nguyên văn câu trả lời của AI vào bài làm, mà không hiểu nội dung. Việc này khiến các em lười suy nghĩ, giảm khả năng viết lách, mất tư duy phản biện – những kỹ năng quan trọng của thế kỷ 21. Nếu kéo dài, học sinh sẽ học mà không hiểu, viết mà không có chính kiến, và phụ thuộc hoàn toàn vào máy móc.
"Việc sử dụng AI không xấu, thậm chí là cần thiết trong kỷ nguyên số. Nhưng nếu dùng sai cách, không có sự kiểm soát, thì AI có thể trở thành “con dao hai lưỡi”. Học sinh cần được giáo viên và phụ huynh hướng dẫn sử dụng AI một cách hợp lý, có hiểu biết. Hãy để AI trở thành người bạn đồng hành thông minh, chứ không phải là “người làm hộ bài” một cách mù quáng. Sự chủ động, tư duy và khả năng hiểu bản chất mới là nền tảng vững chắc cho việc học lâu dài", TS Tân nhấn mạnh.
Là giáo viên dạy Ngữ văn có nhiều năm kinh nghiệm, thầy Phan Thế Hoài, giáo viên Trường THPT Bình Hưng Hòa, quận Bình Tân, TP.HCM cũng đồng quan điểm: "Đa số học sinh trung học phổ thông đều sử dụng AI để giải bài tập kể từ thời điểm cuối năm 2023 đến nay. Nếu như trước đó học sinh chủ yếu sử dụng ứng dụng ChatGPT thì hiện nay các em đã sử dụng một số phần mềm khác nhau, một số em cho biết mua cả phần mềm có những tính năng vượt trội để hỗ trợ làm bài tập khó.
Học sinh sử dụng AI có nhiều lợi thế, ví dụ nó sẽ hỗ trợ cung cấp thông tin, tiết kiệm thời gian, phát triển kĩ năng phản biện. Nhưng nhiều học sinh quá lệ thuộc vào AI, nghĩa là các em sao chép lời giải, đáp án. Không ít học sinh chép luôn cả bài văn, đoạn văn mà không cần suy nghĩ. Hệ lụy là kĩ năng diễn đạt yếu kém, mất dần khả năng tư duy, phản biện, lười nhác, ỷ lại, đợi nước đến chân mới nhảy".
Làm sao để học sinh sử dụng AI đúng cách?
Để tránh việc học sinh lạm dụng AI và sử dụng công cụ này một cách hiệu quả trong học tập, TS Tân chia sẻ, điều quan trọng nhất là phải hướng dẫn các em cách dùng AI như một công cụ hỗ trợ, chứ không phải là “người làm bài hộ”.
"Học sinh cần biết sử dụng AI một cách chủ động và có chọn lọc.Chẳng hạn, khi làm bài văn miêu tả, thay vì yêu cầu ChatGPT viết cả bài, học sinh có thể hỏi: “Làm sao để viết mở bài hấp dẫn cho bài tả cây phượng?” hoặc “Gợi ý giúp em vài ý chính để miêu tả một buổi sáng mùa hè". Từ những gợi ý đó, các em có thể tự viết lại bằng lời văn của mình, vừa học cách lập dàn ý, vừa rèn khả năng diễn đạt.
Bên cạnh đó, khi nhận được câu trả lời từ AI, học sinh cũng nên tự đặt câu hỏi ngược lại như: “Tại sao lại như vậy?”, “Có cách hiểu khác không?"... Việc này giúp rèn luyện tư duy phản biện, một kỹ năng vô cùng cần thiết trong thế giới hiện đại. Bên cạnh đó, học sinh cũng nên so sánh thông tin từ AI với sách giáo khoa hoặc nguồn chính thống để đảm bảo độ chính xác. Vì ChatGPT, dù thông minh đến đâu, vẫn là một mô hình hoạt động dựa trên xác suất. Do đó, nó có thể trả lời sai một cách rất tự tin, và nếu học sinh không kiểm tra lại, rất dễ bị hiểu sai kiến thức. Mặc dù các phiên bản mới của ChatGPT đã có tính năng tìm kiếm và trích nguồn, thì việc kiểm chứng thông tin và hiểu bản chất vẫn là trách nhiệm của người học", TS Tân cho hay.
Theo TS Tân, giáo viên và phụ huynh cũng đóng vai trò quan trọng trong việc này. Phụ huynh có thể cùng con đặt câu hỏi cho AI, rồi cùng đọc và đánh giá xem câu trả lời đó đúng chưa, có gì cần sửa. Giáo viên thì nên thiết kế các bài tập yêu cầu học sinh mô tả lại quá trình sử dụng AI: các em đã hỏi gì, chọn lọc và chỉnh sửa như thế nào, và học được gì từ đó. Khi học sinh được hướng dẫn rõ ràng như vậy, các em sẽ không còn lạm dụng AI một cách mù quáng, mà biết dùng nó như một người bạn đồng hành, giúp hiểu bài sâu hơn, chứ không phải để trốn tránh việc học.
Nói cách khác, AI sẽ là công cụ mở rộng khả năng học tập, nhưng chính các em mới là người quyết định chất lượng của việc học đó.