Tòa án Thương mại Quốc tế Mỹ (trụ sở tại Manhattan) vừa ra phán quyết rằng Tổng thống Trump đã vượt quá quyền hạn khi sử dụng Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) để áp đặt thuế quan trên diện rộng với nhiều nước. Đây được xem là một cú sốc lớn với trọng tâm trong chính sách kinh tế của ông.
Phán quyết không chỉ yêu cầu chấm dứt vĩnh viễn phần lớn các mức thuế đã áp, mà còn ngăn cấm bất kỳ sửa đổi nào trong tương lai liên quan đến chúng. Chính phủ Trump có 10 ngày để hoàn tất quy trình hủy bỏ các mức thuế này.
Ngay sau đó, Nhà Trắng đã kháng cáo quyết định. Các nhà kinh tế của Goldman Sachs nhận định đây là một bước lùi nhưng chưa chắc làm thay đổi kết quả cuối cùng, bởi chính quyền Mỹ còn những "con bài" khác trong tay.
Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump chuẩn bị ký các sắc lệnh hành pháp tại Phòng Bầu dục của Nhà Trắng ở Washington, DC, vào ngày 23/5/2025.
Ông Trump còn những cách nào để tiếp tục áp thuế?
Theo Goldman Sachs, mặc dù phán quyết chặn thuế 10% lên phần lớn hàng nhập khẩu và các mức bổ sung áp với Trung Quốc, Canada, Mexico, nhưng không ảnh hưởng đến thuế ngành như thép, nhôm và ô tô. Chính quyền Trump có thể sử dụng các điều khoản pháp lý khác để thay thế.
Cụ thể, các lựa chọn gồm Điều 122 của Đạo luật Thương mại năm 1974, Điều 301 và Điều 338 của Đạo luật Thương mại năm 1930. Trong đó, Điều 122 là công cụ nhanh nhất vì không yêu cầu điều tra chính thức. Dưới điều khoản này, chính phủ có thể thay thế thuế 10% bằng mức tương tự lên tới 15%, có hiệu lực trong 150 ngày trước khi cần Quốc hội phê duyệt.
Ngoài ra, chính quyền Trump cũng có thể mở điều tra theo Điều 301 đối với các đối tác thương mại chính – bước đầu để xây dựng cơ sở áp thuế, dù mất ít nhất vài tuần. Còn Điều 338 – cho phép áp mức thuế lên đến 50% với nước có hành vi phân biệt đối xử thương mại – dù chưa từng được sử dụng, vẫn là một lựa chọn tiềm năng.
James Ransdell, luật sư tại hãng Cassidy Levy Kent, nhận định đây là vụ kiện đầu tiên trong loạt tranh chấp về thẩm quyền của tổng thống đối với chính sách thuế quan. Ông cũng cho rằng tốc độ kháng cáo của chính phủ là "rất bất thường", cho thấy có thể Nhà Trắng đang làm việc thâu đêm để chuẩn bị hồ sơ xin đình chỉ khẩn cấp phán quyết.
Ransdell không loại trừ khả năng Tòa án Tối cao sẽ ra phán quyết cuối cùng trong vụ việc này. Bởi đây là vấn đề pháp lý chưa có nhiều tiền lệ, nên có thể thu hút sự quan tâm của các thẩm phán tối cao.
Chuyên gia kinh tế Steven Blitz từ TS Lombard cũng đồng tình rằng ông Trump hiểu rõ cách sử dụng hệ thống pháp luật để kéo dài thời gian và duy trì chính sách mong muốn. Kịch bản ông Trump nộp đơn kháng cáo khẩn cấp lên Tòa án Tối cao là hoàn toàn có thể xảy ra.
Tác động của phán quyết này có thể lan rộng thế nào?
Chính sách áp thuế là trọng tâm trong chiến lược “Nước Mỹ trên hết” của ông Trump nhằm bảo vệ nền sản xuất trong nước, giảm nhập siêu và gây sức ép với các đối tác thương mại lớn, đặc biệt là Trung Quốc.
Tuy nhiên, việc sử dụng quyền lực hành pháp quá rộng đã dẫn đến nhiều tranh cãi pháp lý và giờ đây là bị chặn bởi hệ thống tòa án – một dấu hiệu rõ ràng cho thấy ranh giới giữa quyền lực hành pháp và tư pháp trong nền dân chủ Mỹ.
Blitz nhận định rằng: “Lệnh hành pháp mang tính vua chúa này rồi cũng sẽ phải gặp giới hạn của pháp luật. Điểm khác biệt giữa một nền quân chủ và nền dân chủ hiến pháp chính là hệ thống tư pháp.”
Nếu Tòa án Tối cao giữ nguyên phán quyết hiện tại, chính quyền Trump sẽ buộc phải hủy bỏ nhiều mức thuế đã áp – điều có thể làm thay đổi cục diện thương mại với các đối tác lớn. Tuy nhiên, việc còn nhiều điều luật khác có thể sử dụng cho thấy chính sách thuế quan sẽ chưa dễ kết thúc.
Điều đáng chú ý là những tranh cãi pháp lý này đang diễn ra trong bối cảnh Mỹ và nhiều nước vẫn còn căng thẳng thương mại. Nếu ông Trump thắng thế về pháp lý, xu hướng áp thuế sẽ tiếp tục kéo dài, tác động đến doanh nghiệp và chuỗi cung ứng toàn cầu.
Còn nếu phán quyết được giữ nguyên và ông Trump không tìm ra hướng đi khác, đây có thể là một trong những thất bại chính sách lớn nhất của nhiệm kỳ tổng thống lần này.
Tòa phúc thẩm khôi phục các mức thuế đối ứng của ông Trump
Ngày 29/5, Tòa Phúc thẩm liên bang Mỹ tại thủ đô Washington D.C. đã tạm thời khôi phục các mức thuế đối ứng mà Tổng thống Mỹ Donald Trump từng áp đặt lên loạt nền kinh tế trên thế giới, theo hãng tin Reuters.
Tòa Phúc thẩm Liên bang cho biết họ tạm hoãn phán quyết của tòa cấp dưới để xem xét đơn kháng cáo từ phía chính phủ. Theo đó, các bên nguyên đơn phải nộp phản hồi trước ngày 5/6, còn chính quyền Mỹ sẽ có thời hạn đến ngày 9/6.
Động thái trên đảo ngược phán quyết trước đó của Tòa án Thương mại Quốc tế Mỹ tuyên bố rằng ông Trump đã vượt quá thẩm quyền khi áp thuế đối ứng và yêu cầu dừng ngay việc thi hành các mức thuế đó.