Khi đời sống ngày càng khấm khá, nhiều người dân ở thành phố lại tìm về những loại rau rừng vừa sạch, vừa mang hương vị mới lạ để thưởng thức. Một trong số đó phải kể tới cây rau dớn, một đặc sản của đồng bào vùng núi rừng Tây Bắc và Tây Nguyên.
Rau dớn thuộc họ dương xỉ, thân và rễ ngắn, mọc bò, dài chừng 0,5 – 1m. Lá có phiến kép dạng lông chim, đầu lá nhọn như ngọn giáo. Thoạt nhìn, không ít người sẽ nhầm cây rau dớn với cây dương xỉ, nhưng người sành chỉ cần thấy phần đầu ngọn cuộn tròn như vòi voi, phủ lớp lông tơ trắng mỏng là nhận ra ngay.
Theo người dân địa phương, rau dớn còn được gọi là dón rừng, người Thái gọi là pắc cút. Chúng thường mọc tự nhiên ở bờ suối, ven rừng, bờ rào thành từng vạt rộng dưới tán cây. Đặc biệt, sau mỗi trận mưa, rau dớn lại đâm chồi xanh mướt, non mơn mởn, báo hiệu mùa thu hái mới. Người dân hái rau dớn về bán cho nhà hàng và thương lái với giá 50.000-70.000 đồng/kg. Từ rau dớn có thể luộc, xào tỏi, xào bò, làm gỏi, nhúng lẩu..., vừa lạ miệng vừa có hương vị khác hẳn so với các loại rau truyền thống.
Nhận thấy giá trị của cây rau rừng này, một số hộ dân ở vùng cao đã mở rộng mô hình trồng, mang về nguồn thu nhập đáng kể để cải thiện cuộc sống. Rau dớn trồng khoảng 2 tháng là có thể hái đọt non để bán. Sau đó lại bón phân hữu cơ để cây rau bắt đầu đẻ nhánh, ra đọt mới.
Thấy rau dớn rừng có đầu ra ổn định và ở quê chưa ai trồng, cuối năm 2019, chị Võ Thị Y (Quảng Nam) quyết định thử sức. Chị cải tạo khu đất trồng hoa màu trong vườn, rồi cùng người thân ngày ngày vào rừng bứng gốc dớn mang về, trồng thành hàng trên luống, cách nhau hơn 20cm. Phía trên, chị dựng giàn, phủ lưới để tạo bóng mát, tái hiện môi trường sống tự nhiên của loài cây này.
Ban đầu, không ít người nói: “Rau mọc đầy trong rừng, ai lại bỏ tiền mua?”. Nhưng chị Y bỏ ngoài tai mọi lời bàn ra tán vào, vẫn kiên trì đầu tư tiền của và công sức để mở rộng diện tích. Không có nhiều kiến thức nông nghiệp, chị vừa làm vừa rút kinh nghiệm, chọn cách canh tác hữu cơ, bón phân chuồng, tuyệt đối không phun thuốc bảo vệ thực vật để giữ nguyên hương vị hoang dại của rau dớn.
Theo chị, cây sinh trưởng nhanh, cho thu hoạch lâu dài và liên tục đẻ nhánh mới, nên không cần vất vả vào rừng hái như trước. Vào mùa nắng, chị tưới nước 1–2 lần mỗi ngày; mùa mưa thì chú trọng thoát nước để cây không bị úng. Từ một sào ban đầu, đến nay chị đã mở rộng lên hơn bốn sào với vốn đầu tư khoảng 60 triệu đồng. Mỗi ngày, chị thu 10kg rau, bán 20.000 đồng/kg, mang lại thu nhập trung bình khoảng 60 triệu đồng/năm.
Rau dớn sau khi hái được thương lái đến tận nhà thu mua, bao nhiêu cũng lấy hết, rồi đưa đi tiêu thụ tại địa phương và TP Đà Nẵng. Thấy vườn rau xanh tốt và cho thu nhập ổn định, nhiều người trong vùng tìm đến học hỏi. Tuy nhiên, không phải ai cũng thành công, bởi theo chị Y, “trồng rau dớn tưởng đơn giản nhưng để cây sống khỏe và ra đọt đều lại không dễ. Đất phải luôn ẩm, có mái che cẩn thận; mùa mưa thì phải thoát nước nhanh, cây mới phát triển tốt".
Cũng bén duyên với nghề trồng rau dớn rừng, ông Thiện (Đắk Lắk) đã biến loài rau hoang dã thành nguồn thu ổn định. Nhờ đất trồng màu mỡ và chăm sóc đúng cách, chỉ sau khoảng 2 tháng xuống giống, vườn rau dớn của ông đã bắt đầu cho thu hoạch.
Rau dớn vốn dẻo dai, chịu hạn tốt vì bản chất là cây rừng, nên việc trồng khá nhẹ nhàng: chỉ cần lên luống, giâm nhánh xuống đất ẩm là cây bén rễ, sinh trưởng mạnh. Công chăm sóc cũng đơn giản – chủ yếu là tưới nước, nhổ cỏ, bón phân sinh học; không cần dùng thuốc bảo vệ thực vật bởi cây có sức đề kháng cao.
Thấy chi phí đầu tư thấp, trồng một lần nhưng thu hoạch nhiều đợt, lại cho năng suất khá, ông Thiện mạnh dạn mở rộng diện tích lên 3 sào. Trung bình, mỗi sào cho khoảng 1 tạ rau mỗi tuần, giá bán tại vườn dao động từ 12.000 – 25.000 đồng/kg tùy thời điểm. Nhờ đó, mỗi năm ông thu về hơn 100 triệu đồng – con số cao hơn hẳn so với trồng nhiều loại rau khác.
Theo ông Thiện, muốn rau dớn phát triển khỏe và tránh sâu bệnh, trước tiên phải chọn giống tốt, xử lý đất để loại bỏ mầm bệnh, tưới đủ ẩm và cắt rau đúng thời điểm. Sau một năm, cần nhổ bỏ cây già, trồng cây mới và luân canh để đất không bị mất cân đối dinh dưỡng.
Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh yếu tố quan trọng không kém là đầu ra. Rau dớn có vị hơi hăng, nhầy nhẹ, không phải ai cũng ăn quen, nên không bán đại trà ngoài chợ. Thay vào đó, rau tiêu thụ mạnh ở các nhà hàng, khách sạn – nơi thực khách tìm kiếm hương vị độc lạ. Sản phẩm của ông Thiện chủ yếu được bán sỉ cho các mối ở thành phố, luôn hết hàng nhanh chóng.