Trong một diễn biến quan trọng cho hạng mục hợp tác quân sự khu vực, Tập đoàn Máy bay Thống nhất (UAC) của Nga đã xác định Belarus là đối tác tiềm năng trong việc phát triển và sản xuất Su-75 Checkmate, máy bay chiến đấu tàng hình một động cơ được thiết kế để cạnh tranh trên thị trường máy bay chiến đấu thế hệ thứ năm toàn cầu. Ảnh: @19FortyFive.
Được công bố vào tháng 5/2025, đề xuất này báo hiệu sự tăng cường liên minh chiến lược giữa Nga và Belarus, cũng như nó sẽ có tác động đến năng lực quân sự của Belarus và cho thấy vai trò của Nga trong ngành hàng không quân sự toàn cầu. Theo bài đăng trên X, các cuộc thảo luận này dự kiến sẽ diễn ra tại triển lãm MILEX 2025 tổ chức ở Minsk- thủ đô và là thành phố lớn nhất của Belarus. Ảnh: @19FortyFive.
Thông tin này được đưa ra vào thời điểm Nga đang tìm cách củng cố quan hệ đối tác quốc phòng trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị, và lệnh trừng phạt kinh tế đang diễn ra. Belarus, một đồng minh kiên định, ngày càng liên kết các chính sách quân sự và kinh tế của mình với Nga, đặc biệt là kể từ khi cuộc chiến sự Nga - Ukraine nổ ra vào năm 2022. Ảnh: @Aviation Week.
Được biết, Su-75 Checkmate hiện đang được phát triển tại Nhà máy máy bay Komsomolsk-on-Amur, cùng cơ sở sản xuất dòng Su-57 của Nga. Dòng máy bay này cũng từng được giới thiệu vào năm 2021 tại triển lãm hàng không MAKS, được thiết kế chủ yếu để xuất khẩu, nhưng đã thu hút sự chú ý lớn, vì tiềm năng giúp tăng cường lực lượng không quân của Nga. Với hai nguyên mẫu được cho là đang được chế tạo, chương trình này cũng có kế hoạch sản xuất hàng loạt dự kiến diễn ra vào những năm tới. Ảnh: @19FortyFive.
Thế nên, việc đưa Belarus vào dự án nổi bật này nhấn mạnh ý định của Nga trong việc tận dụng cơ sở công nghiệp, và vị thế chiến lược của đồng minh này, đồng thời mang đến cho Belarus cơ hội hiện đại hóa lực lượng không quân đang già cỗi, cũng như giúp phục hồi ngành hàng không quân sự của nước này. Ảnh: @Wilson Center.
Nhưng tại sao lại là Belarus? Việc lựa chọn Belarus làm đối tác tiềm năng phản ánh cả những cân nhắc về mặt chiến lược và thực tế. Vị trí địa lý gần sườn phía đông của NATO của Belarus khiến nơi này trở thành một quốc gia đệm quan trọng đối với Nga, đặc biệt là trong bối cảnh căng thẳng gia tăng giữa Nga với phương Tây. Trong khi đó, hai nước này có lịch sử lâu dài về hợp tác quân sự, thể hiện qua các cuộc tập trận chung và sự phụ thuộc của Belarus vào thiết bị do Nga sản xuất. Belarus cũng đã hỗ trợ quân sự cho Nga, bao gồm cung cấp hỗ trợ hậu cần cho Nga tại cuộc chiến sự ở Ukraine. Ảnh: @ Stratfor.
Bằng cách đưa Belarus vào chương trình dự án Checkmate, Nga có thể hướng đến mục tiêu củng cố liên minh kinh tế và quân sự giữa hai nước, đồng thời điều này cũng giúp Nga phân bổ bớt gánh nặng kinh tế và công nghệ trong dự án. Ngoài ra, nền công nghiệp tương đối phát triển của Belarus, đặc biệt là trong lĩnh vực điện tử, có thể đóng góp đáng kể cho quá trình phát triển Su-75 Checkmate, ngay cả khi ngành công nghiệp hàng không vũ trụ của nước này đã trì trệ trong nhiều thập kỷ. Ảnh: @Aviation Week.
Để hiểu rõ được ý nghĩa của đề xuất này, điều cần thiết là phải xem xét tình hình hiện tại của lực lượng không quân Belarus. Không quân Belarus, một phần của Lực lượng vũ trang Cộng hòa Belarus, vận hành một đội máy bay khiêm tốn có từ thời Liên Xô cũ, chủ yếu được thiết kế cho các vai trò phòng không và tấn công mặt đất. Ảnh: @19FortyFive.
Tính đến năm 2025, các máy bay chiến đấu chủ lực của Belarus bao gồm khoảng 25 chiếc MiG-29 Fulcrum, được mua vào những năm 1990 và một số lượng nhỏ hơn máy bay tấn công Su-25 Frogfoot. MiG-29, mặc dù được nâng cấp lên tiêu chuẩn MiG-29BM vào những năm 2000 với khả năng tương thích vũ khí và hệ thống điện tử hàng không được cải thiện, nhưng cũng là những nền tảng cũ kỹ bị giới hạn bởi thiết kế thế hệ thứ tư. Ảnh: @Defence Blog.
Những chiếc máy bay này thiếu khả năng tàng hình, hợp nhất cảm biến và khả năng tác chiến tập trung vào mạng lưới cần thiết cho chiến đấu trên không hiện đại. Su-25 được tối ưu hóa cho hỗ trợ trên không tầm gần, nhưng cũng lỗi thời tương tự, với khả năng sống sót hạn chế trước các hệ thống phòng không tiên tiến. Ảnh: @ RuAviation.
Belarus cũng vận hành một số máy bay huấn luyện tiên tiến Yak-130, có thể hoạt động như máy bay tấn công hạng nhẹ, nhưng chúng không phù hợp cho các nhiệm vụ chiếm ưu thế trên không cường độ cao. Kho vũ khí của Không quân Belarus được bổ sung bởi các hệ thống phòng không S-300 và S-400 do Nga cung cấp, cung cấp khả năng bảo vệ mặt đất mạnh mẽ, nhưng không thể bù đắp cho việc thiếu các dòng máy bay chiến đấu hiện đại. Ảnh: @Defence Blog.
Khả năng sẵn sàng hoạt động của Không quân Belarus bị hạn chế bởi một số yếu tố. Những hạn chế về ngân sách đã hạn chế các nỗ lực bảo trì và hiện đại hóa, với nhiều máy bay sắp hết thời hạn sử dụng. Năm 2017, Belarus đã ký hợp đồng với RSK MiG của Nga để đại tu MiG-29, nhưng sự chậm trễ do lệnh trừng phạt kinh tế và thách thức về hậu cần đã cản trở tiến độ này. Ảnh: @19FortyFive.
Các chương trình đào tạo phi công của Không quân Belarus là đầy đủ, nhưng thiếu nguồn lực để chuẩn bị cho phi hành đoàn về sự phức tạp của chiến tranh thế hệ thứ năm, chẳng hạn như hoạt động trong môi trường cạnh tranh với các hệ thống tác chiến điện tử tiên tiến. Hơn nữa, học thuyết chiến lược của Belarus nhấn mạnh vào các hoạt động phòng thủ, và khả năng tương tác với các lực lượng Nga, hạn chế khả năng thể hiện sức mạnh chiến đấu độc lập của nước này. Ảnh: @ RuAviation.
Thế nên, việc đưa Su-75 Checkmate vào sử dụng có thể thay đổi căn bản năng lực không quân của Belarus. Được thiết kế như một máy bay chiến đấu tàng hình một động cơ hạng nhẹ, Su-75 đặt mục tiêu cạnh tranh với F-35 Lightning II của Mỹ, với chi phí chỉ bằng một phần nhỏ, với mức giá ước tính là 30-40 triệu đô la một chiếc, so với 80-110 triệu đô la của F-35. Ảnh: @Defence Blog.
Su-75 Checkmate kết hợp các tính năng tiên tiến, bao gồm tiết diện radar thấp, radar mảng quét điện tử chủ động (AESA) và khả năng tương thích với nhiều loại đạn dược dẫn đường chính xác. Chi phí vận hành được báo cáo cho mỗi giờ bay thấp hơn sáu đến bảy lần so với F-35. Ảnh: @ RuAviation.
Với chiều dài khoảng 17 mét và sải cánh 11,8 mét, Su-75 Checkmate có trọng lượng cất cánh tối đa khoảng 18 tấn. Động cơ AL-41F1S của nó được lấy từ Su-57. Các tính năng tàng hình của máy bay bao gồm tiết diện radar thấp đạt được thông qua thiết kế góc cạnh, vật liệu né radar tốt và khoang vũ khí bên trong hiện đại. Bộ thiết bị điện tử hàng không của nó tập trung vào radar AESA, hỗ trợ các hoạt động đa chức năng, bao gồm chiến đấu không đối không, tấn công mặt đất và chiến tranh điện tử. Ảnh: @Defence Blog.
Su-75 Checkmate có thể mang theo tới 7 tấn vũ khí, bao gồm tên lửa không đối không R-77M, tên lửa hành trình Kh-59MK2 và bom dẫn đường chính xác, và một số vũ khí siêu thanh tùy chọn. Ảnh: @19FortyFive.
Tốc độ tối đa của máy bay này là Mach 1.8 (tương đương khoảng 2.222 km/h), phạm vi chiến đấu là 3.000 km khiến nó trở nên linh hoạt cho các nhiệm vụ chiếm ưu thế trên không, tấn công mặt đất và trinh sát. Không giống như MiG-29 hiện tại của Belarus, vốn dựa vào radar lỗi thời và thiếu khả năng tàng hình, Su-75 có thể giúp Belarus chống lại các mối đe dọa hiện đại, chẳng hạn như máy bay chiến đấu tiên tiến và hệ thống phòng không của NATO. Ảnh: @Aviation Week.
MiG-29 và Su-25, mặc dù đáng tin cậy vào thời điểm cũ, nhưng không phù hợp với chiến tranh hiện đại ngày nay. Radar và hệ thống điện tử hàng không của MiG-29 gặp khó khăn trong việc phát hiện và tấn công máy bay tàng hình, và việc thiếu các biện pháp đối phó điện tử tiên tiến hạn chế khả năng sống sót của nó trước các tên lửa đất đối không hiện đại. Còn Su-25 được thiết kế cho các hoạt động ở độ cao thấp, dễ bị tấn công bởi các hệ thống phòng không xách tay và máy bay đánh chặn chiến đấu tiên tiến. Ảnh: @Defence Blog.
Ngược lại, Su-75 Checkmate được thiết kế để tích hợp với các hệ thống mạng lưới chỉ huy và điều khiển tiên tiến, mang lại cho Belarus bước tiến vượt bậc về tính linh hoạt trong hoạt động. Ví dụ, khả năng mang tên lửa siêu thanh của Su-75 Checkmate, chẳng hạn như Kh-47M2 Kinzhal, có thể cung cấp khả năng răn đe chiến lược chống lại các đối thủ trong khu vực. Tuy nhiên, việc tích hợp một nền tảng tiên tiến như vậy sẽ đòi hỏi đầu tư đáng kể vào đào tạo phi công, cơ sở hạ tầng bảo trì và hỗ trợ hậu cần, những lĩnh vực mà Belarus hiện đang tụt hậu. Ảnh: @Aviation Week.
Câu hỏi về việc Belarus tham gia sản xuất Su-75 là phức tạp và phụ thuộc vào bản chất năng lực của nước này. Sản xuất chung có thể bao gồm từ lắp ráp linh kiện đến đóng góp vào quá trình thiết kế và sản xuất. Khả năng đóng góp của Belarus vào chương trình Su-75 là một cân nhắc quan trọng. Ngành công nghiệp hàng không vũ trụ của Belarus (từng là trung tâm bảo dưỡng và sửa chữa thời Liên Xô cũ), đã suy giảm đáng kể kể từ những năm 1990. Nhà máy sửa chữa máy bay 558 tại Baranovichi, một trong những cơ sở hàng không chính của Belarus, chuyên đại tu máy bay thời Liên Xô như MiG-29 và Su-25 nhưng thiếu cơ sở hạ tầng để sản xuất tiên tiến. Ảnh: @Defence Blog.
Belarus không có kinh nghiệm sản xuất máy bay chiến đấu thế hệ thứ năm hoặc các thành phần của chúng, chẳng hạn như lớp phủ tàng hình hoặc radar AESA. Cơ sở công nghiệp của đất nước này phù hợp hơn với các hệ thống trên mặt đất, chẳng hạn như xe tải quân sự và bệ phóng tên lửa, do các công ty như MZKT sản xuất. Tuy nhiên, Belarus có một ngành điện tử phát triển, với các công ty như Peleng và Integral sản xuất các thành phần cho các ứng dụng quân sự, bao gồm hệ thống radar và màn hình. Chuyên môn này có thể được tận dụng cho hệ thống điện tử hàng không hoặc cảm biến của Su-75, mặc dù cần phải nâng cấp đáng kể về công nghệ và kiểm soát chất lượng. Ảnh: @Aviation Week.
Về mặt tài chính, chương trình Su-75 đặt ra thách thức cho Belarus. Nền kinh tế của đất nước này phụ thuộc nhiều vào trợ cấp và nhập khẩu năng lượng của Nga, đã bị căng thẳng do các lệnh trừng phạt của phương Tây áp đặt từ năm 2022, do đàn áp chính trị và sự phản đối của phương Tây đối với các hành động của Nga ở Ukraine. Năm 2023, GDP của Belarus đạt khoảng 72 tỷ đô la, với chi tiêu quốc phòng ước tính là 1,2 tỷ đô la mỗi năm. Việc phát triển hoặc sản xuất máy bay chiến đấu thế hệ thứ năm đòi hỏi khoản đầu tư đáng kể, có thể lên tới hàng tỷ đô la, cho cơ sở hạ tầng, đào tạo và chuyển giao công nghệ. Ảnh: @ Ministry of Foreign Affairs.
Nga có thể bù đắp một số chi phí thông qua các khoản vay hoặc thỏa thuận trao đổi hàng hóa, như đã làm trong các thỏa thuận quân sự trước đây, nhưng khả năng tài trợ như vậy cho Belarus ở bối cảnh mới như hiện nay vẫn chưa gì là chắc chắn. Bởi các lệnh trừng phạt sẽ làm phức tạp thêm “bức tranh” này, hạn chế khả năng tiếp cận công nghệ và thị trường tài chính phương Tây của cả hai nước. Ảnh: @ISPI.
Trong khi Nga đã phát triển các giải pháp thay thế, chẳng hạn như giao dịch bằng tiền tệ địa phương với các đối tác như Ấn Độ và Trung Quốc, Belarus lại thiếu các mạng lưới tương tự. Sự phụ thuộc vào Nga để tồn tại về mặt kinh tế có thể hạn chế sức mạnh đàm phán, thương lượng của Belarus trong quan hệ đối tác, có khả năng làm giảm vai trò của nước này xuống còn một nhà lắp ráp nhỏ, thay vì một nhà đồng phát triển. Ảnh: @ Simple Flying.
Có thể thấy, đối với Belarus, quan hệ đối tác này mang đến cơ hội hiện đại hóa lực lượng không quân và phục hồi ngành hàng không quân sự, nhưng vẫn còn nhiều rào cản đáng kể. Lực lượng không quân lạc hậu, năng lực công nghiệp hạn chế và những hạn chế về kinh tế của đất nước này đặt ra câu hỏi về khả năng đóng góp thực sự của nước này vào chương trình dự án máy bay Su-75 Checkmate. Ảnh: @ RuAviation.
