Không chỉ "cởi trói" cho doanh nghiệp nhà nước, phân cấp triệt để trong đầu tư, đạo luật này còn "trải thảm đỏ" với những ưu đãi chưa từng có, báo hiệu một cuộc chơi mới cho các ngành công nghệ cao và đổi mới sáng tạo.
Vừa qua, Quốc hội đã chính thức thông qua Luật số 90/2025/QH15, có hiệu lực từ ngày 01/07/2025. Đây là một đạo luật đặc biệt quan trọng, không chỉ sửa đổi một mà đồng loạt 8 luật kinh tế lớn, bao gồm: Luật Đấu thầu, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công, Luật PPP, Luật Quản lý tài sản công, và các luật về thuế, hải quan.
Dưới góc nhìn của một chuyên gia, đây không phải là những sửa đổi kỹ thuật đơn thuần mà là một cuộc "đại phẫu" thể chế, thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ nhằm khơi thông các điểm nghẽn, trao quyền tự chủ tối đa cho doanh nghiệp và địa phương, đồng thời định hình lại các động lực tăng trưởng mới của nền kinh tế.
Doanh nghiệp nhà nước được "cởi trói", tự quyết mua sắm
Một trong những thay đổi gây chú ý nhất là việc sửa đổi Luật Đấu thầu theo hướng trao quyền tự quyết rất lớn cho khối doanh nghiệp nhà nước (DNNN) và các đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSNCL) tự chủ.
Cụ thể, Luật mới đã bãi bỏ quy định áp dụng Luật Đấu thầu đối với hoạt động lựa chọn nhà thầu của DNNN và các công ty con. Thay vào đó, các đơn vị này, cùng với các ĐVSNCL tự đảm bảo chi thường xuyên và chi đầu tư, được tự quyết định việc mua sắm không sử dụng vốn ngân sách nhà nước.
Đây là sự thay đổi mang tính bước ngoặt so với tinh thần của Luật Đấu thầu 2023. Quyết định này được cho là sẽ giúp các DNNN và đơn vị tự chủ nâng cao tính linh hoạt, chủ động và cạnh tranh trong hoạt động sản xuất kinh doanh, không bị các thủ tục đấu thầu hành chính làm chậm lại.
Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra một câu hỏi lớn về cơ chế giám sát. Việc trao quyền tự quyết mạnh mẽ phải đi đôi với việc hoàn thiện quy chế quản trị nội bộ, tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của người đứng đầu để ngăn ngừa rủi ro thất thoát và nguy cơ quay trở lại của tình trạng "sân sau".
"Làn đường ưu tiên" và những đặc quyền cho công nghệ cao
Tinh thần "trải thảm đỏ" cho công nghệ cao, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được thể hiện xuyên suốt trong cả 8 luật được sửa đổi.
Trong lĩnh vực đấu thầu, luật đã mở rộng cánh cửa với hàng loạt ưu đãi và cơ chế đặc thù:
- Các tổ chức chủ trì nhiệm vụ khoa học công nghệ được tự quyết định việc lựa chọn nhà thầu và thậm chí là mua gom trực tiếp.
- Bổ sung hàng loạt đối tượng được hưởng ưu đãi như doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, trung tâm đổi mới sáng tạo, doanh nghiệp khoa học công nghệ.
- Mở rộng các trường hợp được chỉ định thầu cho các gói thầu thuộc lĩnh vực chiến lược, đổi mới sáng tạo đặc biệt và chuyển đổi số.
Sự ưu ái này còn được cộng hưởng mạnh mẽ từ các luật khác. Luật Đầu tư đưa ra các ưu đãi và hỗ trợ đầu tư đặc biệt cho các dự án trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây, sản xuất chip bán dẫn. Luật Thuế và Hải quan cũng dành các miễn giảm thuế và chế độ ưu tiên thủ tục cao nhất cho các doanh nghiệp công nghệ cao.
Rõ ràng, đây là một chiến lược đồng bộ và nhất quán của Chính phủ nhằm tạo ra một hệ sinh thái pháp lý thuận lợi nhất, biến công nghệ cao trở thành một động lực tăng trưởng chủ chốt của quốc gia.
Phân cấp triệt để, giảm thủ tục hành chính
Một tinh thần chủ đạo khác của đạo luật là đẩy mạnh phân cấp, giao quyền cho cấp dưới nhằm giảm bớt các tầng nấc trung gian, rút ngắn thời gian thực hiện thủ tục.
Trong Luật Đấu thầu, thẩm quyền phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu đã được giao thẳng cho Chủ đầu tư, bãi bỏ vai trò của "người có thẩm quyền". Trong Luật Đầu tư công, các bộ, ngành và địa phương được chủ động hơn trong việc chuẩn bị và phê duyệt chủ trương đầu tư các dự án cho giai đoạn kế hoạch sau.
Việc phân cấp này được kỳ vọng sẽ giải phóng nguồn lực, đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công và triển khai các dự án. Tuy nhiên, nó cũng là một thách thức đối với năng lực thực thi và cơ chế kiểm soát quyền lực ở các cấp cơ sở.
Tựu trung lại, Luật số 90/2025/QH15 là một đạo luật cải cách với tư duy đột phá, chuyển trọng tâm từ kiểm soát chặt chẽ sang kiến tạo phát triển. Nó mở ra những cơ hội lớn nhưng cũng đi kèm những thách thức không nhỏ trong việc đảm bảo sự minh bạch và hiệu quả thực thi. Hiệu quả của đạo luật này sẽ phụ thuộc rất lớn vào sự liêm chính, chuyên nghiệp của các đơn vị được trao quyền và một hệ thống giám sát đủ mạnh trong thời gian tới.
