Đột quỵ không chỉ là bệnh lý của thể chất mà còn là cú sốc tinh thần lớn. Nhiều bệnh nhân sau cơn tai biến phải đối mặt với lo âu, buồn bã, khó khăn trong việc hòa nhập cuộc sống mới. Đây chính là dấu hiệu của rối loạn sự thích ứng, một tình trạng sức khỏe tâm thần phổ biến nhưng thường bị bỏ qua, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng phục hồi chức năng vận động và chất lượng sống.

Sau cơn đột quỵ nguy kịch là kẻ thù thầm lặng - rối loạn sự thích ứng

Đột quỵ (tai biến mạch máu não) từ lâu đã được biết đến là căn bệnh nguy hiểm, có thể gây tử vong hoặc để lại di chứng nặng nề như liệt nửa người, khó nói, mất thăng bằng. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, sau khi qua cơn nguy kịch, người bệnh còn phải đối mặt với một "kẻ thù" thầm lặng khác. Đó là Rối loạn sự thích ứng sau đột quỵ.

Rối loạn sự thích ứng là một nhóm các phản ứng cảm xúc hoặc hành vi quá mức so với sự kiện gây stress cụ thể (ở đây là đột quỵ). Theo TS. Vũ Thy Cầm, Viện Sức khoẻ tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai, rối loạn này thường xuất hiện sớm, trong vòng 3 tháng đầu sau sự kiện stress (đột quỵ) và gây ảnh hưởng rõ rệt đến chức năng xã hội, nghề nghiệp hoặc các lĩnh vực quan trọng khác. Nếu không phát hiện, rối loạn sự thích ứng có thể tiến triển thành trầm cảm sau đột quỵ hoặc rối loạn lo âu mạn tính.

Cơ chế nào dẫn đến rối loạn sự thích ứng sau đột quỵ?

Rối loạn này là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa tổn thương não và cú sốc tâm lý.

Tổn thương não và sinh học: Đột quỵ gây tổn thương các vùng liên quan đến điều hòa cảm xúc như vỏ trán, hạch nền, đồi thị. Đồng thời, nó gây mất cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh như giảm serotonin, norepinephrine, dopamine, làm tăng nguy cơ rối loạn cảm xúc.

Yếu tố tâm lý - xã hội: Người bệnh phải đối diện với biến cố đe dọa tính mạng, để lại di chứng, gây stress tâm lý cấp tính hoặc kéo dài. Việc mất chức năng, mất vai trò xã hội - nghề nghiệp, cùng với thiếu hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng làm tăng cảm giác bất lực, giảm lòng tự trọng và giảm khả năng thích ứng.

Các triệu chứng nhận biết rối loạn sự thích ứng sau đột quỵ thường dễ bị bỏ qua, nhưng chúng gây suy giảm chức năng cá nhân và là rào cản lớn cho việc phục hồi.

Tầm quan trọng của việc can thiệp sớm

Rối loạn sự thích ứng (AD) ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình hồi phục của bệnh nhân đột quỵ:

Ngăn cản phục hồi: Rối loạn thích ứng thường biểu hiện bằng lo âu, buồn chán, thiếu động lực, những yếu tố này làm giảm tuân thủ chương trình phục hồi chức năng.

Kết quả chức năng kém: Những bệnh nhân có triệu chứng trầm cảm, lo âu hoặc các triệu chứng cảm xúc dai dẳng có kết quả chức năng kém hơn, thời gian nằm viện dài hơn và chất lượng cuộc sống thấp hơn. Yếu tố tâm lý là nhân tố tiên lượng quan trọng cho mức độ phục hồi sau đột quỵ.

Giải pháp điều trị hiện đại

Can thiệp sớm nhằm cải thiện triệu chứng tâm lý (dược lý, liệu pháp nhận thức-hành vi, can thiệp xã hội) có thể cải thiện tuân thủ và kết quả phục hồi chức năng.

Liệu pháp tâm lý: Gồm Giáo dục tâm lý (giải thích về RLSTƯ)

Liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT): Điều chỉnh suy nghĩ tiêu cực, giảm né tránh (phục hồi) và liệu pháp gia đình (huấn luyện người thân hỗ trợ).

Liệu pháp hóa dược (dùng thuốc):

Các thuốc chống trầm cảm (SSRI/SNRI) có thể được sử dụng trong rối loạn thích ứng nếu có trầm cảm hay lo âu.

Sertraline (Zoloft) là một lựa chọn an toàn và hiệu quả, được nghiên cứu cho thấy giúp cải thiện cả khả năng vận động, nhận thức, và chức năng sinh hoạt hàng ngày, ngoài tác dụng giảm trầm cảm.

Lưu ý, SSRI nhìn chung an toàn, nhưng cần theo dõi tương tác thuốc cẩn thận khi dùng kèm các thuốc chống đông máu hoặc chống kết tập tiểu cầu mà bệnh nhân đột quỵ thường dùng (ví dụ: SSRI + aspirin có thể làm tăng nguy cơ xuất huyết nhẹ).