Trong lịch sử Đàng Ngoài thời Lê - Trịnh, không hiếm những câu chuyện nơi hậu cung phủ chúa vươn ra ảnh hưởng chính trường, nhưng hiếm có sự vụ nào gây tiếng vang và để lại hậu quả chính trị sâu sắc như liên minh giữa Tuyên phi Đặng Thị Huệ và quan phụ chính Hoàng Đình Bảo (Quận Huy). Mối quan hệ giữa một phi tần được sủng ái và một đại quan đầy mưu lược không chỉ khiến nhiều sử gia phải lưu tâm mà còn trở thành biểu tượng cho thời kỳ suy vi và rối loạn của chính quyền chúa Trịnh vào cuối thế kỷ 18.

Ngược dòng lịch sử, tuyên phi Đặng Thị Huệ xuất thân từ một gia đình thường dân ở Kinh Bắc, được đưa vào phủ chúa Trịnh Sâm và nhanh chóng được sủng ái bởi sắc đẹp và sự thông minh sắc sảo. Vị thế của bà trong hậu cung ngày càng lớn, đặc biệt sau khi sinh ra Trịnh Cán – người được chúa Sâm yêu quý và kỳ vọng.

Trong khi đó, Hoàng Đình Bảo là một nhân vật dày dạn kinh nghiệm chính trường, từng nắm giữ các vị trí trọng yếu trong nội bộ phủ chúa. Với khả năng điều hành khéo léo và hiểu rõ hệ thống quyền lực bên trong, ông trở thành một thế lực không thể bị xem nhẹ trong phủ chúa.

Di tích Phủ Trịnh ở Thanh Hóa, nơi từng là hành dinh của các chúa Trịnh trên quê nhà Thanh Hóa trong công cuộc “phò Lê, diệt Mạc”. Ảnh: Quốc Lê.

Hai con người này, tưởng như đối lập về thân thế, lại tìm được sự tương hỗ đặc biệt trong cuộc chơi chính trị đầy nguy hiểm. Sau khi chúa Trịnh Sâm lâm bệnh nặng, Tuyên phi Huệ tìm mọi cách để đưa con trai mình là Trịnh Cán – khi ấy mới khoảng 6 tuổi – lên kế vị. Điều này đi ngược lại thông lệ vì Trịnh Tông, con trưởng của chúa với Trịnh Thị Ngọc Khoan, mới là người được coi là hợp pháp kế thừa. Tuy nhiên, nhờ sự hậu thuẫn đắc lực của Hoàng Đình Bảo, bà Huệ không chỉ thành công trong việc phong con mình làm thế tử mà còn khiến Trịnh Tông bị giam lỏng, đẩy ra ngoài lằn ranh quyền lực.

Sau khi Trịnh Sâm qua đời năm 1782, liên minh Huệ – Bảo đưa Trịnh Cán lên ngôi chúa trong một triều đình chưa chuẩn bị, với bản thân Tuyên phi nắm thực quyền dưới danh nghĩa nhiếp chính, còn Hoàng Đình Bảo được cử giữ chức phụ chính. Trong bối cảnh nhiễu nhương ấy, Hoàng Đình Bảo trở thành người điều hành thực tế phủ chúa, thao túng mọi mặt từ quân đội đến nội chính.

Nhưng chính điều đó cũng khiến ông trở thành mục tiêu chính của giới võ quan và quan lại vốn không ủng hộ Tuyên phi, đặc biệt là phe trung thành với Trịnh Tông. Chỉ sau vài tháng, một cuộc đảo chính nhanh chóng được tổ chức. Quân đội dưới quyền Đinh Tích Nhưỡng và Dự Vũ đem quân vào kinh, giết Hoàng Đình Bảo và buộc Tuyên phi cùng Trịnh Cán phải từ bỏ quyền lực.

Có thể nói, liên minh giữa Tuyên phi Đặng Thị Huệ và Quận Huy - Hoàng Đình Bảo là sự kết hợp điển hình giữa quyền lực ngầm trong hậu cung và thực quyền trong nội bộ quan lại, phản ánh sự rối ren nội bộ và sự mất cân bằng trong cơ cấu quyền lực phủ chúa Trịnh cuối thế kỷ 18. Trong bối cảnh nhà Lê Trung Hưng đã trở thành triều đình hữu danh vô thực, quyền lực tập trung tuyệt đối vào phủ chúa Trịnh, việc các thế lực hậu cung tác động đến việc kế vị cho thấy sự bất ổn và khủng hoảng niềm tin trong thể chế cuối thời Lê - Trịnh. Bi kịch của liên minh ấy không chỉ dẫn đến cái chết thảm khốc của một đại quan và sự thất thế của một phi tần, mà còn mở đường cho sự tan rã nhanh chóng của thế lực họ Trịnh, vốn chỉ vài năm sau đó bị cuốn trôi trong cơn lốc khởi nghĩa Tây Sơn.

Ở một khía cạnh khác, dù thất bại, Đặng Thị Huệ và Hoàng Đình Bảo đã để lại một dấu ấn đặc biệt trong lịch sử cung đình Việt Nam: Một liên minh chính trị bất thường và một ví dụ điển hình về hậu quả của việc các cấu trúc quyền lực truyền thống bị phá vỡ mà không có cơ chế thay thế ổn định.

------------------------------------

Tài liệu tham khảo:

Việt sử giai thoại. Nguyễn Khắc Thuần. NXB Giáo Dục, 2005.

Việt Nam sử lược. Trần Trọng Kim. NXB Văn hóa Thông tin, 2021.

The Birth of Vietnam. Keith Weller Taylor. University of California Press, 1983.