Máy bay chiến đấu phản lực có khả năng cất hạ cánh thẳng đứng là một trong những kiểu máy bay quân sự độc đáo nhất trên thế giới. Thay vì cần đường bằng dài hàng km, loại máy bay chiến đấu này có khả năng cất hạ cánh với đường băng cực ngắn vài chục mét hoặc cất hạ cánh như một chiếc trực thăng. Ở khu vực Đông Nam Á, tính tới thời điểm hiện tại, chỉ có duy nhất Hải quân Thái Lan là được trang bị mẫu máy bay như vậy.
Nhằm trang bị cho tàu sân bay đầu tiên HTMS Chakri Naruebet, năm 1997, Thái Lan đã mua 9 chiếc máy bay chiến đấu AV-8S Matador từ kho vũ khí đã qua sử dụng của Hải quân Tây Ban Nha. Trong ảnh, chiếc AV-8S của Thái Lan chuẩn bị cất cánh từ tàu sân bay Chakri Naruebet – tàu sân bay duy nhất của Thái Lan và là độc nhất ở Đông Nam Á tính tới năm 2015.
Máy bay chiến đấu AV-8S Matador là biến thể xuất khẩu của mẫu AV-8A Harries thuộc dòng máy bay chiến đấu có khả năng cất hạ cánh thẳng đứng hoặc đường băng ngắn (V/STOL) Hawker Siddeley Harrier (Anh sản xuất). AV-8S có thể được xếp vào thế hệ đầu tiên của dòng máy bay Harrier, thế hệ 2 chính là mẫu Sea Harrier hay AV-8B Harrier II (phục vụ trong Thủy quân Lục chiến Mỹ).
Các máy bay chiến đấu AV-8S được thiết kế cho nhiệm vụ trinh sát và chi viện hỏa lực cự ly gần. Nó có thể hoạt động trên các sân bay nhỏ hẹp nhưng mục tiêu thiết kế chính của Hawker Siddeley là tạo ra mẫu máy bay chiến đấu phản lực hoạt động trên các tàu sân bay hạng nhẹ (như chiếc của Thái Lan) hoặc các tàu đổ bộ có boong phóng máy bay.
Các đường băng trên tàu sân bay hạng nhẹ hay tàu đổ bộ có boong phóng thường không thể trang bị máy phóng thủy lực. Vì vậy, việc chiến đấu cơ phản lực cất cánh từ đây là bài toán nan giải. Chính vì thế, máy bay V/STOL là giải pháp hợp lý nhất cho trường hợp này.
Tuy có thể cất hạ cánh thẳng đứng, nhưng khi mang tải trọng đầy đủ thì người ta thường cho máy bay V/STOL chạy đà trên đường băng ngắn với boong phóng kiểu nhảy cầu dốc 12 độ. Ảnh: Một chiếc AV-8S cất cánh từ cầu dốc 12 độ trên tàu sân bay hạng nhẹ.
Tất nhiên, để làm nên điều kì diệu với chiến đấu cơ phản lực, nhà sản xuất sẽ trang bị cho dòng máy bay Harrier nói chung và AV-8S của Thái Lan nói riêng động cơ rất đặc biệt. Đó là động cơ tuốc bin phản lực cánh quạt đẩy Pegasus 103 kết cấu 4 vòi phun có thể quay đảo chiều. Bốn vòi phun này đặt ở gần mũi, hai đầu mút cánh và đuôi. Khi cất cánh, các vòi phun sẽ hướng xuống dưới tạo lực nâng đưa máy bay lên, khi ở ổn định trên không thì vòi phun đảo chiều tạo luồng phản lực đưa máy bay tăng tốc độ.
Dẫu vậy, việc sử dụng động cơ kỳ lạ như vậy khiến cho AV-8S Matador không thể đạt tốc độ siêu âm, tốc độ tối đa chỉ là 1.176km/h, bán kính tác chiến 370km với tải trọng 2 tấn vũ khí, thời gian hoạt động liên tục khi bay tuần tiễu là 1 tiếng 30 phút, trần bay 15.600m.
Hỏa lực của AV-8S Matador cũng hết sức hạn chế với tải trọng tối đa chỉ là 2,26 tấn cho phép mang 4 cụm ống phóng rocket với 18 đạn 68mm/ống hoặc hai đạn tên lửa đối không AIM-9 hoặc bom thông thường, bom dẫn đường trên 4 giá treo cánh và một giá dưới thân (thường sẽ mang thùng dầu phụ hoặc pod ngắm bắn).
Mặc dù đã trải qua đại tu ở Tây Ban Nha, tuy nhiên, các máy bay chiến đấu AV-8S của Thái Lan hoạt động "chập chờn" hay nói cách khác là không bay thường xuyên, thậm chí mức độ sẵn sàng chiến đấu rất thấp. Năm 2006, toàn bộ 7 chiếc chiến đấu cơ AV-8S và 2 chiếc TAV-8S 2 chỗ ngồi huấn luyện bị cho nghỉ hưu.
Trong ảnh là biến thể TAV-8S kết cấu hai chỗ ngồi kỳ cục của Hải quân Thái Lan.
