Theo Dư địa chí Thừa Thiên-Huế, núi Ngự Bình, gọi ngắn gọn là núi Ngự, trước có tên là hòn Mô hay núi Bằng (Bằng sơn), là một hòn núi đất cao 103 mét ở bờ Nam sông Hương, cách Kinh thành Huế khoảng 4 km về phía Nam.
Núi có dạng hình thang, đỉnh bằng phẳng, hai bên có hai ngọn núi nhỏ chầu. Vương triều Nguyễn khi xây dựng Kinh thành Huế đã chọn núi này làm tiền án của hệ thống phòng thành đồ sộ, kiên cố.
Trục thần đạo của Kinh thành Huế hướng thẳng ra núi Ngự Bình. Trên trục này đi qua tâm ba vòng thành gồm Kinh thành, Hoàng thành, Tử Cấm thành và các công trình như Kỳ đài, Ngọ Môn, điện Thái Hòa, điện Cần Chánh…
TS Hán - Nôm Đoàn Trung Hữu cho rằng, theo lời chỉ dẫn của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, chúa Nguyễn Hoàng đã vào Thuận Quảng để khởi nghiệp. Nhưng từ đèo Ngang vào tới Hải Vân, không có ngọn núi nào đặc biệt hội đủ các yếu tố phong thủy để làm tiền án cho cuộc đất đế vương như núi Ngự Bình.
Thứ nhất, núi Ngự Bình nhô lên giữa vùng đất bằng phẳng có chiều cao vừa phải, hình thế núi cân đối, hai bên còn có hai núi nhỏ là núi Bân (nơi nhà Tây Sơn đặt đàn Nam Giao) và núi Tam Thai phù trợ.
Thứ nữa, núi nằm cách sông Hương một khoảng cách lý tưởng để có thể chọn làm tiền án, nếu núi nằm sát ngay sông hoặc quá xa đều không tốt. Đối với phong thủy, Ngự Bình chính là đệ nhất án: Án vua!
Chính vì vậy, trong lời dẫn của Ngự chế thi của vua Thiệu Trị có mô tả: "Xuất bình địa chi giao cao khởi, quần phong triều củng, tráng thùy thiên chi thế đoan lâm, đương khuyết phiên bình".
Những lời “vàng ngọc” này có nghĩa là: Núi cao nổi lên giữa khu vực bình địa, có nhiều núi chầu về, sừng sững đến trời cao tạo bức bình phong của kinh thành.
Theo TS Đoàn Trung Hữu, dưới cái nhìn phong thủy, tất cả những yếu tố khác của cuộc đất Kinh thành Huế đều ở dạng ẩn tàng, ít lộ bày, chỉ duy nhất núi Ngự Bình là tiền án nổi bật nhất.
Năm 1822, vua Minh Mạng nhân ngự giá lên núi Ngự Bình đã đặt tên cho hai ngọn núi nhỏ hai bên là Tả Phụ sơn và Hữu Bật sơn. Năm 1836, khi đúc Cửu đỉnh, hình tượng núi Ngự Bình đã được nhà vua cho khắc vào Nhân đỉnh.
Thời Thiệu Trị, nhà vua đưa núi Ngự Bình vào danh sách 20 thắng cảnh của Kinh đô và có làm thơ về ngọn núi này trong tập thơ ngự chế. Bài thơ đã được khắc vào một tấm bia bằng đá, đặt trong một nhà bia tọa lạc ngay dưới chân núi.
Kể từ thời vua Gia Long đã đặt ra lệ tất cả quan lại không phân biệt phẩm trật lớn nhỏ, mỗi người đều phải trồng ở núi Ngự Bình một cây thông, cho nên trải qua các đời vua, quả núi này trở thành một rừng thông cảnh quan tuyệt đẹp.
Sau khi nhà Nguyễn chấm dứt sự tồn tại, núi Ngự Bình không còn được bảo vệ và bị người dân lấn chiếm làm nghĩa địa. Hiện tại, một dự án di dời mồ mả, chỉnh trang cảnh quan đang được thực hiện để trả lại vẻ đẹp vốn có cho ngọn núi phong thủy huyền thoại của Cố đô Huế...
