Thế giới ngầm của Cosa Nostra, tổ chức mafia lâu đời ở Sicilia, Italia, không vận hành bằng sự hỗn loạn hay ngẫu hứng như nhiều người lầm tưởng. Trái lại, nó được điều hành với một cơ cấu tổ chức ba cấp cực kỳ chặt chẽ, mô phỏng một cách tinh vi theo mô hình quân đội và các thiết chế tôn giáo, nơi mọi vị trí đều có chức năng rõ ràng, mọi mệnh lệnh đều được thực thi theo nguyên tắc tôn ti tuyệt đối, và lòng trung thành không chỉ là đạo đức, mà là điều kiện sinh tồn. Chính cấu trúc này là nền tảng giúp Cosa Nostra tồn tại bền vững suốt hơn một thế kỷ, sống sót qua các cuộc thanh trừng nội bộ, chiến dịch truy quét gắt gao của cảnh sát, và biến chuyển xã hội – chính trị lớn tại Italia và Mỹ

Ở cấp cao nhất của Cosa Nostra là “Capo di tutti capi”, tức “ông trùm của các ông trùm”, người giữ vai trò tối cao trong tổ chức. Tuy nhiên, trong thực tế, Cosa Nostra không phải lúc nào cũng có một người duy nhất nắm quyền lực tuyệt đối, mà thường vận hành theo hình thức một ủy ban lãnh đạo gồm các “capo famiglia” – những ông trùm đứng đầu từng gia đình mafia riêng lẻ, gọi là cosca. Các cosca hoạt động độc lập trong địa bàn của mình nhưng liên kết với nhau theo những quy ước bất thành văn. Người đứng đầu một cosca được gọi là Capofamiglia hay Boss, chịu trách nhiệm toàn bộ về hoạt động của tổ chức địa phương, từ thu tiền bảo kê, tổ chức đánh bạc, buôn ma túy cho đến ra lệnh xử tử các thành viên phản bội.

Ảnh minh họa: Wikipedia.

Dưới Capofamiglia là cấp trung gian, gồm ba vị trí chính: Underboss, Consigliere và các Caporegime (thường gọi tắt là Capo). Underboss là phó tướng, người được Boss tin cậy tuyệt đối, có nhiệm vụ điều hành hoạt động thường nhật khi ông trùm vắng mặt hoặc bị bắt. Consigliere là “cố vấn” – thường là một mafia lớn tuổi, dày dạn kinh nghiệm, có vai trò như người giải quyết tranh chấp, cố vấn chiến lược và giữ sự ổn định nội bộ. Trong khi đó, các Caporegime đứng đầu từng đơn vị nhỏ gọi là “đội” – mỗi đội thường có từ 10 đến 20 “soldato” (chiến binh), là lực lượng tác chiến trực tiếp và cũng là tuyến thấp nhất trong mô hình.

Soldato là những thành viên chính thức của tổ chức, đã trải qua nghi thức kết nạp đầy máu lửa và lời thề vĩnh viễn trung thành. Họ chịu sự chỉ huy trực tiếp của một Capo, thực hiện các mệnh lệnh như thu tiền bảo kê, đòi nợ, thanh trừng đối thủ, hay thực hiện các phi vụ vận chuyển hàng cấm. Bên dưới các soldato, không được xem là thành viên chính thức, là một tầng lớp phụ cận gọi là associati – những kẻ làm việc cho mafia nhưng chưa qua lễ kết nạp, bao gồm tay chân, tài xế, doanh nhân thân tín, quan chức bị mua chuộc hoặc các băng nhóm liên kết. Associati có thể được bảo vệ và sử dụng, nhưng không bao giờ được tham dự vào các quyết định cốt lõi, cũng không được biết về cơ cấu thực sự bên trên.

Điểm độc đáo trong cơ cấu ba cấp của Cosa Nostra là tính phân mảnh và cách ly tuyệt đối. Mỗi cấp chỉ biết tối đa hai mắt xích liên đới: người trực tiếp chỉ huy và người mình quản lý. Điều này giúp bảo vệ tổ chức trước nguy cơ phản bội: Nếu một soldato - vị trí dễ gặp rủi ro với luật pháp nhất - bị bắt, y không thể chỉ điểm ai cao hơn Capo của mình. Toàn bộ hệ thống vận hành như một mạng lưới kín kẽ, nơi thông tin được chuyển tải qua các tầng lớp trung gian và các cuộc gặp mặt trực tiếp, không để lại dấu vết nào có thể bị lần theo.

Trong lịch sử, các vụ điều tra như vụ “Maxi Trial” ở Palermo (1986–1992) hay chiến dịch của FBI ở Mỹ những năm 1970–1980 chỉ có thể phá vỡ cấu trúc ba cấp này khi có sự hợp tác từ các pentiti – những mafia cấp cao phản bội như Tommaso Buscetta hay Salvatore "Sammy the Bull" Gravano. Nhờ họ, thế giới mới lần đầu tiên hiểu rõ được cách một đế chế tội phạm có thể vận hành tinh vi như một tổ chức độc lập với hệ thống luật lệ và cơ cấu quyền lực riêng biệt.

Cho đến nay, dù nhiều thủ lĩnh đã bị bắt, mạng lưới tài chính bị siết chặt và các lực lượng đặc nhiệm chống mafia ngày càng tinh vi, mô hình ba cấp của Cosa Nostra vẫn là một thiết kế hoàn hảo về mặt kiểm soát quyền lực trong bóng tối. Không cần quảng bá, không cần bạo lực phô trương, chỉ cần đúng người ở đúng vị trí, tổ chức này vẫn có thể vận hành trong im lặng – và chính sự im lặng ấy mới là thứ vũ khí đáng sợ nhất.

Dù có cấu trúc vận hành chặt chẽ, Cosa Nostra vẫn là tổ chức tội phạm với hậu quả tàn khốc cho xã hội – và đó chính là lý do các chính phủ vẫn kiên trì truy quét suốt hàng thập kỷ.