Cuối năm 2008, một con bò tót đực (tên khoa học là Bos gaurus) tách đàn xuống khu vực rẫy của người dân ở thôn Bạc Rây 2, xã Phước Bình, huyện Bác Ái, Ninh Thuận. Con bò này sau đó giao phối với bò nhà và sinh ra hàng chục con bê con có hình dáng y hệt bò tót rừng.

Để bảo tồn và phát huy nguồn gen quý từ bò tót rừng, đề tài khoa học cấp Nhà nước "Khai thác và phát triển nguồn gen bò quý hiếm tại vùng giáp ranh 3 tỉnh Ninh Thuận - Lâm Đồng - Khánh Hòa" được Bộ Khoa học Công nghệ phê duyệt.

Dự án do Trung tâm Ứng dụng Khoa học Công nghệ Lâm Đồng (thuộc Sở KHCN Lâm Đồng) chủ trì. Ông Lê Xuân Thám, nguyên Giám đốc Sở Khoa học Công nghệ tỉnh Lâm Đồng, làm chủ nhiệm đề tài.

Dự án 5 tỷ, không con bò tót F2 nào được lai tạo

Theo kế hoạch ban đầu, dự án được thực hiện từ tháng 10/2015 đến tháng 8/2018 với kinh phí 3,2 tỷ đồng. Trong đó, ngân sách Trung ương 2,5 tỷ đồng, còn hai tỉnh Ninh Thuận và Lâm Đồng mỗi tỉnh đóng góp 350 triệu đồng.

Đến tháng 8/2018, Bộ KHCN quyết định gia hạn thời gian thực hiện dự án thêm 9 tháng (đến tháng 5/2019), nâng tổng kinh phí cho dự án nghiên cứu này lên khoảng 5 tỷ đồng.

Để thực hiện dự án, 10 con bò tót lai F1 được mua lại của người dân để nghiên cứu. Tuy nhiên, khi dự án kết thúc, đàn bò tót lai F1 bị bỏ đói, suy dinh dưỡng nặng. Hiện, cả đàn bò gầy da bọc xương, có nguy cơ chết bất cứ lúc nào.

Theo tài liệu Zing có được, tháng 8/2019, Trung tâm Ứng dụng Khoa học Công nghệ Lâm Đồng có báo cáo tự đánh giá kết quả nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp quốc gia về dự án trên. Người ký báo cáo là ông Nguyễn Như Chương - Giám đốc Trung tâm Ứng dụng Khoa học Công nghệ Lâm Đồng.

Theo báo cáo, các tiêu chí về khả năng sản xuất (sinh trưởng, sinh sản chất lượng thịt, chống chịu bệnh tật); bộ nhiễm sắc thể bò lai F2; bò đực quý hiếm thế hệ thứ 2, bò quý hiếm thế hệ thứ 2… đều đạt.

Đáng chú ý, báo cáo của Trung tâm Ứng dụng Khoa học Công nghệ Lâm Đồng nêu đã lai tạo thành công 3 con bò quý hiếm thế hệ thứ 2.

Tuy nhiên, trao đổi với Zing, ông Lê Xuân Thám - chủ nhiệm đề tài - thừa nhận sau khi dự án kết thúc, trung tâm chưa lai tạo ra được cá thể bò tót F2, F3. Theo ông Thám, việc chưa lai tạo ra đàn bò F2, F3 như mục tiêu đề ra là điều đáng tiếc.

Nguyên Giám đốc Sở KHCN Lâm Đồng nhận mình có một phần trách nhiệm khi để đàn bò lai F1 gầy trơ xương.

“Khi mình nghỉ hưu rồi cũng không còn trách nhiệm và không được có trách nhiệm với đàn bò. Tôi và các đồng sự làm dự án là vì cái tâm, không hề có tư lợi gì ở đây cả”, ông Thám phân trần.

Dân nuôi bò tót F2?

Ông Nguyễn Văn Chuẩn (ở xã Phước Bình, huyện Bác Ái) là một trong những hộ dân từng bán bò tót lai F1 cho dự án. Tuy nhiên, ông Chuẩn không bán hết mà giữ lại một đực, một cái để nuôi.

Theo ông Chuẩn, con bò tót đực F1 giao phối với bò nhà và cho ra 2 con bò tót lai F2. Hiện, ông đã có thế hệ thứ 3 (F3) của bò tót lai là một con đực.

Theo quan sát, đàn bò tót lai của gia đình ông Chuẩn có hình dáng không khác gì bò tót rừng cha, chỉ nhỏ hơn về kích cỡ. “Tôi cũng nuôi bình thường như bò nhà. Chúng ăn thức ăn chung với cả đàn, duy chỉ con bò đực F2 phải trông chừng cẩn thận hơn vì nó vẫn giữ tính hung dữ của bò tót rừng”, ông Chuẩn nói.

Theo ông Nguyễn Công Vân, Giám đốc Vườn quốc gia Phước Bình, qua đánh giá bằng mắt thường, con bò đực F2 của gia đình ông Nguyễn Văn Chuẩn rất giống bò tót rừng về hình dáng.

Tuy nhiên, ông Vân cho rằng để khẳng định cá thể này có phải là "hậu duệ" F2 của bò tót rừng hay không thì cần giám định bằng khoa học.

"Trước mắt, chúng tôi sẽ tập trung chăm sóc đàn bò tót F1 mới được bàn giao, còn các vấn đề khác sẽ chờ ý kiến của cấp trên", ông Vân nói.

Sáng 5/10, Trung tâm Ứng dụng Khoa học Công nghệ Lâm Đồng tiến hành bàn giao đàn bò tót lai F1 cho Vườn quốc gia Phước Bình.

Ông Nguyễn Công Vân, Giám đốc Vườn quốc gia Phước Bình, cho biết sau khi nhận bàn giao, đơn vị tạm thời sẽ để đàn bò ở lại khu vực trại nuôi của nhà ông Nguyễn Đình Tích. “Sau khi chúng tôi xây dựng xong khu vực nuôi mới sẽ di chuyển đàn bò. Từ hôm nay, chúng tôi sẽ cử cán bộ, nhân viên chăm sóc đàn bò”, ông Vân nói.

Theo một cán bộ Chi cục thú y tỉnh Ninh Thuận, qua thăm khám, những con bò tót F1 có dấu hiệu nhiễm ký sinh trùng đường ruột.

“Bệnh này không nguy hiểm, nhưng nếu không chữa trị kịp thời có thể khiến cơ thể bò suy kiệt dẫn đến tử vong”, cán bộ này nói và cho biết nguyên nhân của bệnh có thể là do bò không được ăn đủ dinh dưỡng, thiếu chất trong thời gian dài.