Hiện nay, đột quỵ (đột quỵ não, đột quỵ tim) xảy ra ngày càng nhiều, kể cả ở giới trẻ. Trong đó, nhóm người hút thuốc, mỡ máu, có bệnh lý tim mạch, huyết áp… được xem tiềm ẩn nhiều nguy cơ hơn.
Tại Hội nghị Liên minh Đột quỵ Toàn cầu năm 2025 vừa diễn ra, GS.TS Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế cho biết, đột quỵ hiện là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Việt Nam. Theo số liệu từ Báo cáo Gánh nặng bệnh tật toàn cầu năm 2019, Việt Nam ghi nhận tới 135.999 ca tử vong do đột quỵ, đứng đầu trong nhóm các bệnh lý tim mạch. Tỷ lệ mắc mới ước tính khoảng 222 ca trên 100.000 dân mỗi năm, trong khi tỷ lệ hiện mắc lên đến 1.541 trên 100.000 dân, thuộc nhóm cao nhất khu vực Đông Nam Á.
Đột quỵ đang ngày càng trẻ hóa. Ảnh minh họa.
Không chỉ gây tử vong cao, đột quỵ còn là nguyên nhân gây tàn phế rất cao, tạo gánh nặng rất lớn đến đời sống của người bệnh, cũng như gia đình và xã hội. Để giảm nguy cơ tử vong và tàn phế, các chuyên gia cho rằng cần nâng cao kiến thức về bệnh, từ đó giúp người dân nhận biết sớm các dấu hiệu đột quỵ nhằm kịp thời đưa người bệnh đến các cơ sở y tế chuyên khoa cấp cứu.
Theo đó, để giảm tử vong và tàn phế do đột quỵ, mọi người cần lưu ý một số “quy tắc vàng” sau:
- Nhanh
Dấu hiệu vàng để nhận biết, cấp cứu đột quỵ đó là quy tắc F.A.S.T (nhanh). Theo đó, cần nhận biết nhanh các dấu hiệu đột quỵ để có biện pháp cấp cứu kịp thời, tránh nhầm lẫn. Cụ thể:
+ Face (Khuôn mặt): Mặt méo mó, cảm giác tê, cứng. Cười lên thì méo mó sẽ rõ hơn.
+ Arms (Cánh tay - chân): Tê mỏi một bên tay, vụng về trong những thao tác. Chân đi dễ bị vấp té, bước đi khó khăn.
+ Speech (Lời nói): Một số người đột quỵ khó nói, nói đơ, môi lưỡi cứng lại, nếu yêu cầu nói một câu đơn giản ngắn gọn thì dễ phát hiện.
+ Time (Thời gian): Đột quỵ là bệnh cần tuân thủ nghiêm ngặt “thời gian vàng” cấp cứu trong 3 tiếng đầu sau tai biến mạch máu não.
- Thời gian vàng
3-6 giờ đầu từ khi khởi phát cơn đột quỵ được coi là thời gian vàng để cứu sống người bệnh. Sau 6 giờ vàng đó, bệnh nhân không được tái thông các mạch lớn bị tắc trong não sẽ có nguy cơ tử vong cao hoặc bị tàn phế nặng nề.
Mục tiêu cần đạt được đối với cấp cứu thời gian vàng trong đột quỵ là sơ cứu đúng cách, cấp cứu và can thiệp điều trị đúng phương pháp. Những yếu tố này giúp mang lại hiệu quả hồi phục tối ưu. Với trường hợp người bệnh đột quỵ tim (nhồi máu cơ tim, ngừng tim đột ngột) việc thực hiện ép tim ngoài lồng ngực là rất quan trọng, nếu không người bệnh sẽ tử vong nhanh chóng chỉ trong vài phút.
Nguyên tắc quan trọng nhất khi phát hiện người đột quỵ là thời gian, nếu người bệnh ngừng tim cần ép tim đúng cách. Ảnh minh họa.
- 3 không trong đột quỵ
Khi phát hiện người bị đột quỵ, cần nhanh chóng đưa đến cơ sở y tế trong thời gian vàng như đã nói trên, đồng thời lưu ý không được:
+ Uống thuốc hay an cung ngưu hoàng hoàn
+ Không chích máu, châm cứu, đánh gió
+ Không cho ăn, uống gì
Việc thực hiện những điều trên với người đột quỵ sẽ gây thêm nguy hiểm như nôn, sặc và đặc biệt là mất thời gian vàng để cứu bệnh nhân.
Theo các chuyên gia, hiện nay với nhiều tiến bộ trong việc điều trị đột quỵ, nếu nhận biết người bệnh bị đột quỵ, thực hiện theo những nguyên tắc vàng như trên thì khả năng cứu sống và tránh di chứng, tàn phế là rất cao. Tuy nhiên, gốc rễ của vấn đề vẫn là phòng bệnh. Do đó, cần phải duy trì thói quen sống lành mạnh như tập thể dục đều đặn, kiểm soát cân nặng, ăn uống khoa học, từ bỏ thuốc lá; chủ động tầm soát các yếu tố nguy cơ như huyết áp, tiểu đường, mỡ máu, bệnh tim mạch. Ngoài ra, việc cân bằng giữa công việc và sức khoẻ cũng rất quan trọng để phòng nguy cơ đột quỵ.