Qua 5 kỳ của vệt bài, chúng tôi đã cung cấp cho bạn đọc một bức tranh toàn cảnh với đầy đủ dữ liệu về những dấu hiệu bất thường trong hoạt động đấu thầu tại huyện Đông Hải, Bạc Liêu cũ. Từ câu chuyện của "cặp đôi" Nguyễn Kiệt - Phước Đại Lợi đến những gói thầu có tỷ lệ tiết kiệm bằng không, một câu hỏi được đặt ra: Cần làm gì để làm lành mạnh hóa môi trường đấu thầu và đảm bảo mỗi đồng vốn của nhà nước được sử dụng hiệu quả?
Để có câu trả lời, chúng tôi đã trao đổi với các luật sư và chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực này.
Có hay không dấu hiệu của "quân xanh, quân đỏ"?
Sau khi xem xét các hồ sơ, đặc biệt là việc Công ty Phước Đại Lợi liên tục trượt thầu ở nhiều nơi với các lỗi sơ đẳng nhưng lại trúng thầu tại Ban QLDA ĐTXD huyện Đông Hải, Luật sư Nguyễn Văn Lập, Đoàn Luật sư TP.HCM, đưa ra nhận định:
"Các hành vi này có dấu hiệu của việc làm "quân xanh" trong đấu thầu. Theo quy định của Luật Đấu thầu, việc nhà thầu cố ý tham gia để tạo sự cạnh tranh giả tạo, hoặc rút lui sau khi trúng thầu để một nhà thầu khác được chọn đều là những biểu hiện của thông thầu. Việc một nhà thầu liên tục mắc lỗi sơ đẳng như nộp file bảo lãnh trống, không làm rõ hồ sơ... khiến họ bị loại một cách "hợp lệ", nhưng sự tham gia của họ đã đủ để hợp thức hóa một cuộc thầu 'đủ số lượng' nhà thầu theo quy định." Các chủ đầu tư cần làm rõ những nghi vấn này.
Luật sư Lập cũng nhấn mạnh, theo điểm b, khoản 1, Điều 17 của Luật Đấu thầu 2023, việc cung cấp thông tin không trung thực là một hành vi bị cấm. Nếu có bằng chứng cho thấy nhà thầu cố tình gian lận trong kê khai năng lực, họ có thể bị cấm tham gia hoạt động đấu thầu từ 01 đến 05 năm.
Trách nhiệm của Chủ đầu tư và Đơn vị tư vấn
Khi được hỏi về việc giá trúng thầu cao hơn giá gói thầu ban đầu và tỷ lệ tiết kiệm rất thấp, Chuyên gia đấu thầu Lê Văn Hân cho rằng trách nhiệm chính thuộc về Chủ đầu tư và các đơn vị liên quan.
"Chủ đầu tư có vai trò và trách nhiệm cao nhất trong việc đảm bảo hiệu quả kinh tế của dự án. Việc phê duyệt một kết quả lựa chọn nhà thầu có giá cao hơn giá KHLCNT, đặc biệt khi chỉ có một nhà thầu, cần được giải trình rõ ràng lý do điều chỉnh giá. Đơn vị tư vấn đánh giá hồ sơ cũng phải chịu trách nhiệm về những nhận định của mình. Một báo cáo kết luận 'đảm bảo hiệu quả kinh tế' trong khi con số thực tế cho thấy điều ngược lại là một sự thiếu sót, thậm chí là thiếu trách nhiệm."
Ông Hân cho rằng, Luật Đấu thầu 2023 đã có nhiều quy định chặt chẽ hơn để tăng tính cạnh tranh, như khuyến khích đấu thầu qua mạng, công khai chi tiết quá trình lựa chọn nhà thầu. Tuy nhiên, nếu không có sự giám sát chặt chẽ, các bên vẫn có thể tìm ra kẽ hở.
Giải pháp nào cho một môi trường đấu thầu lành mạnh?
Để ngăn chặn tình trạng "sân sau" và các "hệ sinh thái" nhà thầu khép kín, các chuyên gia cùng đưa ra một số chia sẻ:
- Tăng cường vai trò giám sát, thanh tra: Các cơ quan quản lý nhà nước về đấu thầu ở địa phương cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đột xuất đối với các chủ đầu tư, bên mời thầu và các gói thầu có dấu hiệu bất thường (tỷ lệ tiết kiệm thấp, nhà thầu quen trúng thầu, ít nhà thầu tham gia...).
- Xử lý nghiêm các vi phạm: Cần xử lý nghiêm các nhà thầu có hành vi vi phạm như kê khai gian lận, kể cả các đơn vị tư vấn và chủ đầu tư có dấu hiệu bao che.
- Nâng cao năng lực và đạo đức của đội ngũ làm công tác đấu thầu: Cần có các chương trình đào tạo, bồi dưỡng và quy định chặt chẽ về trách nhiệm cá nhân đối với những người tham gia vào quá trình lựa chọn nhà thầu.
- Phát huy vai trò giám sát của cộng đồng và báo chí: Việc công khai, minh bạch toàn bộ thông tin về quá trình đấu thầu trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia là công cụ quan trọng để báo chí và người dân cùng tham gia giám sát, phát hiện và phản ánh.
Hoạt động đấu thầu minh bạch và hiệu quả là nền tảng cho sự phát triển bền vững và là thước đo niềm tin của người dân vào sự liêm chính của chính quyền. Câu chuyện tại Bạc Liêu chỉ là một lát cắt nhỏ, nhưng nó cho thấy trong lĩnh vực này vẫn còn rất nhiều việc phải làm.
