Qua 4 kỳ của vệt bài, chúng ta đã bóc tách các mối quan hệ và những nghịch lý trong hồ sơ năng lực của các nhà thầu "quen mặt" tại huyện Đông Hải (cũ), Bạc Liêu. Giờ là lúc đi đến câu hỏi cốt lõi: Với một môi trường đấu thầu có dấu hiệu thiếu cạnh tranh như vậy, hiệu quả kinh tế - mục tiêu hàng đầu của Luật Đấu thầu - đã được đảm bảo đến đâu?

Những con số đáng báo động

Mục tiêu của đấu thầu là lựa chọn được nhà thầu có đủ năng lực, kinh nghiệm với giá cả hợp lý nhất, qua đó tiết kiệm chi phí cho ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, dữ liệu từ các gói thầu liên quan đến Công ty Phước Đại Lợi lại cho thấy một bức tranh hoàn toàn trái ngược.

Theo hồ sơ, tỷ lệ trung bình giá trúng thầu so với giá dự toán của Phước Đại Lợi là 99,39%. Điều này đồng nghĩa với việc, tỷ lệ tiết kiệm trung bình qua các gói thầu mà công ty này trúng chỉ 0,61%. Đây là một con số rất thấp nếu so với tỷ lệ tiết kiệm chung qua đấu thầu trên cả nước (thường dao động ở mức 5-7%).

Con số này càng trở nên bất thường hơn khi nhìn vào các gói thầu tại "sân nhà" Ban QLDA ĐTXD huyện Đông Hải cũ. Tại đây, tỷ lệ giá trúng thầu trung bình của Phước Đại Lợi lên tới 100,15% so với giá dự toán ban đầu (trước điều chỉnh). Nói cách khác, trung bình các gói thầu mà Phước Đại Lợi trúng tại đây không những không tiết kiệm được đồng nào, mà còn có giá cao hơn cả mức giá mà chính chủ đầu tư đã dự trù ban đầu.

Điển hình là gói thầu "Xây dựng tuyến đường từ Cựa Gà – Phan Màu" mà chúng ta đã phân tích ở kỳ 1. Giá trúng thầu 1,997 tỷ đồng không chỉ cao hơn giá gói thầu trong KHLCNT (1,967 tỷ đồng), mà còn rất sát với giá dự toán được duyệt (2,015 tỷ đồng), đạt tỷ lệ tiết kiệm chỉ khoảng 0,9% so với dự toán.

Khi "hiệu quả kinh tế" chỉ nằm trên giấy

Trong các báo cáo đánh giá E-HSDT của các gói thầu này, đơn vị tư vấn thường đưa ra nhận xét quen thuộc: "Trong quá trình lựa chọn nhà thầu đã bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch, hiệu quả kinh tế theo Luật đấu thầu...". Tuy nhiên, những con số thực tế lại kể một câu chuyện khác.

Chuyên gia đấu thầu Lê Văn Hân thẳng thắn: "Hiệu quả kinh tế không phải là một khẩu hiệu để ghi cho đẹp báo cáo. Nó phải được đo lường bằng những con số tiết kiệm cụ thể cho ngân sách. Một gói thầu có tỷ lệ tiết kiệm dưới 1%, hay thậm chí là bằng 0, là một thất bại về mặt hiệu quả kinh tế. Khi tình trạng này lặp đi lặp lại ở một chủ đầu tư với một nhóm nhà thầu quen thuộc, nó cho thấy có vấn đề mang tính hệ thống cần được làm rõ."

Mỗi đồng vốn đầu tư công không được tiết kiệm một cách hiệu quả là một sự lãng phí tài sản của Nhà nước và nhân dân. Khi các cuộc thầu chỉ có một nhà thầu tham gia, khi giá trúng thầu luôn sát nút hoặc thậm chí vượt dự toán ban đầu, thì lợi ích kinh tế không chảy về cho ngân sách, mà có nguy cơ chảy vào túi của một nhóm lợi ích nào đó.

Vậy, trước những dấu hiệu rõ ràng về một môi trường đấu thầu thiếu cạnh tranh và kém hiệu quả, các chủ đầu tư cần làm gì? Đâu là giải pháp để làm lành mạnh hóa hoạt động đấu thầu tại địa phương?

Báo Tri thức & Cuộc sống sẽ tổng kết vấn đề cùng các chuyên gia trong Kỳ 6 (kỳ cuối): Ngăn chặn "sân sau", làm lành mạnh môi trường đấu thầu: Góc nhìn từ chuyên gia.