Theo tài liệu thu thập của PV Báo Tri thức và Cuộc sống, chuỗi hoạt động đấu thầu của Công ty Cầu đường Minh Quân đã bộc lộ nhiều vấn đề cần được xem xét dưới góc độ pháp lý. Tỷ lệ trúng thầu cao (90%), tỷ lệ tiết kiệm thấp (trung bình 1,67%), tình trạng thường xuyên là nhà thầu duy nhất tham gia là những dấu hiệu cho thấy sự thiếu cạnh tranh và tiềm ẩn nguy cơ làm giảm hiệu quả sử dụng vốn ngân sách nhà nước.

Những hiện tượng này cần được đối chiếu với các quy định mới nhất của pháp luật, đặc biệt là Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15, được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15, cùng các văn bản hướng dẫn thi hành như Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC.

Luật Đấu thầu và mục tiêu bảo đảm cạnh tranh

Mục tiêu cốt lõi của Luật Đấu thầu là "bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch, hiệu quả kinh tế và trách nhiệm giải trình". Điều 6 Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 quy định về việc bảo đảm cạnh tranh, yêu cầu các nhà thầu tham dự phải độc lập về pháp lý và tài chính với các bên liên quan.

Việc một đơn vị tư vấn là Công ty TNHH MTV Xây dựng Tuấn Khang BP liên tục xuất hiện trong vai trò bên mời thầu/đơn vị đánh giá hồ sơ cho các gói thầu mà Cầu đường Minh Quân trúng thầu, dù không vi phạm trực tiếp, nhưng sự lặp đi lặp lại này vẫn đặt ra câu hỏi về tính khách quan tuyệt đối trong quá trình lựa chọn nhà thầu.

Chia sẻ quan điểm về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Thị Hương, Đoàn Luật sư TP.HCM, cho biết: "Luật Đấu thầu 2023 và các văn bản hướng dẫn như Nghị định 214/2025/NĐ-CP đã tăng cường các quy định nhằm ngăn chặn các hành vi làm giảm tính cạnh tranh. Một trong những điểm mấu chốt là kiểm soát quá trình xây dựng hồ sơ mời thầu."

Luật sư Hương phân tích thêm: "Khoản 6 Điều 16 Luật Đấu thầu liệt kê các hành vi không bảo đảm công bằng, minh bạch, trong đó nghiêm cấm việc 'nêu điều kiện trong hồ sơ mời thầu nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu, nhà đầu tư hoặc tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu, nhà đầu tư gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng'. Khi một gói thầu chào hàng cạnh tranh mà liên tục chỉ có một nhà thầu tham gia, các cơ quan chức năng cần phải xem xét lại quá trình lập và phát hành hồ sơ mời thầu. Cần làm rõ liệu có các 'rào cản kỹ thuật' hay các điều kiện đặc thù nào đó khiến các nhà thầu tiềm năng khác không thể tham gia hay không. Sự minh bạch phải được thể hiện ngay từ khâu đầu tiên này."

Tỷ lệ tiết kiệm thấp dưới góc nhìn chuyên gia

Về hiện tượng tỷ lệ tiết kiệm liên tục ở mức rất thấp, các chuyên gia cho rằng đây là chỉ dấu rõ nét nhất của việc thiếu cạnh tranh thực chất.

Chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang nhận định: "Tỷ lệ tiết kiệm không phải là thước đo duy nhất để đánh giá hiệu quả của một gói thầu, nhưng nó là một chỉ số quan trọng. Khi tỷ lệ này liên tục ở mức rất thấp, quanh mức 2% như chúng ta thấy trong năm 2025 (khoảng 2,18%), đặc biệt trong các gói thầu xây lắp thông thường, nó cho thấy tính cạnh tranh rất yếu. Nhà thầu gần như không cần phải nỗ lực giảm giá để thắng thầu."

Ông Giang phân tích thêm về các quy định mới: "Luật Đấu thầu sửa đổi năm 2025 (Luật số 90/2025/QH15) đã tiếp tục hoàn thiện các quy định về phương thức lựa chọn nhà thầu, hướng tới việc tối đa hóa đấu thầu rộng rãi. Ngay cả với trường hợp gói thầu tại xã Lộc Ninh áp dụng chỉ định thầu rút gọn (Điều 23), chủ đầu tư vẫn phải có trách nhiệm đảm bảo giá trúng thầu là hợp lý và sát với giá thị trường. Việc giá trúng thầu chỉ thấp hơn 0,52% so với dự toán cần được xem xét lại về trách nhiệm của đơn vị thẩm định giá và người phê duyệt kết quả."

Tăng cường minh bạch thông tin và giám sát

Để khắc phục tình trạng đấu thầu hình thức, thiếu cạnh tranh, các chuyên gia nhấn mạnh vai trò của việc công khai thông tin và tăng cường công tác giám sát, kiểm tra.

Theo chuyên gia Đỗ Phạm Giang, Thông tư 79/2025/TT-BTC hướng dẫn chi tiết việc đăng tải thông tin trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia là một công cụ mạnh mẽ để tăng cường minh bạch. "Việc công khai toàn bộ quá trình, từ kế hoạch lựa chọn nhà thầu, chi tiết hồ sơ mời thầu, biên bản mở thầu, báo cáo đánh giá hồ sơ dự thầu, kết quả lựa chọn nhà thầu và cả quá trình thực hiện hợp đồng là bắt buộc. Đây là cơ sở để cộng đồng, báo chí và các cơ quan quản lý nhà nước thực hiện quyền giám sát."

"Các dấu hiệu bất thường như nhà thầu 'quen mặt' liên tục trúng thầu tại một chủ đầu tư, tỷ lệ tiết kiệm thấp, hay tình trạng 'một mình một ngựa' sẽ dễ dàng được nhận diện thông qua phân tích dữ liệu lớn trên hệ thống. Đây là những cơ sở quan trọng để các cơ quan thanh tra, kiểm tra vào cuộc khi cần thiết," ông Giang nhấn mạnh.

Để hoạt động đấu thầu thực sự trở thành công cụ hiệu quả trong quản lý đầu tư công, không chỉ cần một hệ thống pháp luật chặt chẽ mà còn cần sự thực thi nghiêm minh từ các chủ thể tham gia. Những hiện tượng như trường hợp của Cầu đường Minh Quân cần được nhìn nhận một cách nghiêm túc, góp phần làm lành mạnh hóa môi trường đấu thầu, đảm bảo mỗi đồng vốn ngân sách được sử dụng một cách cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả nhất.