Qua 4 kỳ báo, vệt bài đã chỉ ra những dấu hiệu bất thường trong hoạt động đấu thầu tại Đồng Nai, xoay quanh một nhóm doanh nghiệp và đơn vị tư vấn có mối liên hệ mật thiết (Công ty XNK 368, XNK 379, Công ty Trần Thiện, Cty TVXD TM 379, Cty TVKT Công nghệ...). Để có cái nhìn toàn diện, chúng tôi đã tổng hợp các phân tích chuyên sâu từ các chuyên gia về kinh tế và pháp lý.

Hệ lụy kinh tế từ việc thiếu cạnh tranh

Nhìn lại toàn bộ các gói thầu được phân tích, một điểm chung nổi bật là hiệu quả kinh tế rất thấp. Tại 10 gói thầu do Cty TVXD Thương mại 379 mời thầu (Kỳ 3), tỷ lệ tiết kiệm trung bình chỉ đạt ~1.35%. Tại các gói thầu ở Ban QLDA khu vực Bù Đăng (Kỳ 1), con số này cũng chỉ ở mức ~2.5%.

Chuyên gia đấu thầu Lê Văn Hân nhấn mạnh: "Mục tiêu của đấu thầu công là sử dụng hiệu quả tiền ngân sách nhà nước. Tỷ lệ tiết kiệm 1-3% trong đấu thầu xây lắp qua mạng là mức thấp, phản ánh sự thiếu vắng cạnh tranh thực sự. Khi không có cạnh tranh, giá trúng thầu thường sát với giá dự toán, làm tăng nguy cơ thất thoát, lãng phí ngân sách nhà nước."

Ông Hân phân tích thêm: "Các kịch bản 'một mình một sân' hoặc chỉ có 2 nhà thầu tham gia với kết quả lặp lại cần được xem xét kỹ lưỡng. Chúng ta cần đảm bảo rằng không có các rào cản vô hình nào ngăn cản các nhà thầu có năng lực khác tham gia thị trường."

Dấu hiệu vi phạm các nguyên tắc cơ bản của Luật Đấu thầu?

Các hiện tượng được ghi nhận qua loạt bài được các chuyên gia pháp lý đánh giá là chứa đựng nhiều rủi ro vi phạm các nguyên tắc cốt lõi của pháp luật về đấu thầu.

Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TP.HCM) phân tích sâu về các nguyên tắc theo Luật Đấu thầu 2023:

Về tính cạnh tranh: "Việc hàng loạt gói thầu chỉ có một nhà thầu tham gia, hoặc có hiện tượng một nhà thầu liên tục đóng vai trò 'về nhì', đã làm suy giảm nghiêm trọng tính cạnh tranh. Cạnh tranh là yếu tố sống còn để đảm bảo lựa chọn được nhà thầu tốt nhất với giá hợp lý nhất. Khi nguyên tắc này bị ảnh hưởng, mục tiêu của đấu thầu rất khó đạt được."

Về tính công bằng và minh bạch: "Câu hỏi đặt ra là tại sao chỉ một nhóm nhà thầu nhất định thường xuyên tham gia và trúng thầu tại các chủ đầu tư này? Vai trò của bên mời thầu và đơn vị tư vấn trong việc công khai thông tin, xây dựng hồ sơ mời thầu cần được làm rõ. Điều 16 Luật Đấu thầu nghiêm cấm các hành vi không đảm bảo công bằng, minh bạch, như tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu dẫn đến sai lệch kết quả lựa chọn nhà thầu."

Trách nhiệm của Chủ đầu tư và vai trò giám sát

Các chuyên gia đều đồng tình rằng, Chủ đầu tư (như Ban QLDA khu vực Bù Đăng, UBND các xã...) là người chịu trách nhiệm cuối cùng về hiệu quả của dự án và quy trình lựa chọn nhà thầu.

"Chủ đầu tư có quyền và trách nhiệm giám sát toàn bộ quá trình, từ việc lựa chọn đơn vị tư vấn, thẩm định hồ sơ mời thầu đến việc phê duyệt kết quả. Việc chấp nhận các kết quả đấu thầu thiếu cạnh tranh, tỷ lệ tiết kiệm thấp một cách có hệ thống đặt ra câu hỏi về năng lực quản lý và trách nhiệm giải trình của chủ đầu tư," Chuyên gia Lê Văn Hân nhận định.

Luật sư Nguyễn Thị Hương bổ sung: "Chủ đầu tư không thể đứng ngoài cuộc. Họ phải đảm bảo rằng các đơn vị tư vấn mà họ thuê thực hiện công việc một cách khách quan, chuyên nghiệp và tuân thủ pháp luật."

Để đảm bảo môi trường đấu thầu lành mạnh, minh bạch và bảo vệ tài sản công, các chuyên gia đề nghị các cơ quan chức năng của tỉnh Đồng Nai cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động đấu thầu tại các đơn vị liên quan. Dư luận đang chờ đợi thông tin chính thức từ những động thái cụ thể để làm sáng tỏ các vấn đề đã được nêu, đảm bảo niềm tin vào sự nghiêm minh của pháp luật và hiệu quả của đầu tư công.