Thất bại là một phần không thể thiếu trong hành trình trưởng thành của mỗi con người. Đặc biệt với trẻ em, những lần vấp ngã đầu đời, từ điểm số không như mong đợi, rớt khỏi đội tuyển thể thao, trượt kỳ thi hay mâu thuẫn với bạn bè đều là những trải nghiệm dễ khiến các em cảm thấy tự ti, buồn bã và mất phương hướng.

Trong những khoảnh khắc đó, cách cha mẹ phản ứng đóng vai trò vô cùng quan trọng, không chỉ giúp con vượt qua cú sốc, mà còn góp phần hình thành thái độ sống tích cực trước nghịch cảnh. Vậy, khi con thất bại, cha mẹ nên nói gì và làm gì để trở thành chỗ dựa vững chắc cho con?

Lắng nghe và thấu hiểu, thay vì vội vã đánh giá

Khi con trở về nhà với vẻ mặt buồn bã, ánh mắt thất vọng hay nước mắt lưng tròng, điều đầu tiên cha mẹ cần làm là lắng nghe. Đừng vội hỏi: “Sao con làm kém vậy?”, “Con học hành kiểu gì thế?”, mà hãy nhẹ nhàng hỏi: "Con có muốn kể mẹ nghe chuyện gì đã xảy ra không"; "Mẹ thấy con buồn. Con có muốn nói chuyện một chút không?".

Việc lắng nghe không phán xét sẽ giúp con cảm thấy được an toàn, tin tưởng và sẵn sàng mở lòng. Trong giai đoạn tâm lý nhạy cảm sau một thất bại, trẻ rất dễ tổn thương bởi sự chỉ trích hoặc so sánh. Sự thấu hiểu chính là “chiếc cầu nối” giúp cha mẹ đến gần cảm xúc của con hơn.

Cùng con gọi tên cảm xúc và chấp nhận thất bại là điều bình thường

Trẻ nhỏ nhiều khi chưa biết cách diễn đạt cảm xúc. Thay vì trách mắng: “Con mà yếu đuối như vậy thì làm được gì!”, cha mẹ có thể giúp con gọi tên cảm xúc: "Con đang buồn vì không đạt được như mong muốn, đúng không"; "Con có thất vọng về bản thân không?".

Hãy giúp con hiểu rằng cảm giác buồn, giận, xấu hổ là hoàn toàn bình thường sau một thất bại – ngay cả người lớn cũng từng trải qua. Khi cha mẹ chia sẻ những lần thất bại của bản thân một cách chân thật, con sẽ cảm thấy không còn đơn độc.

Không đổ lỗi, không phóng đại, không gán nhãn tiêu cực

Những câu như: "Con lúc nào cũng bất cẩn"; "Sao con chẳng bao giờ làm được việc gì ra hồn?"; "Con thua bạn A là đúng rồi, người ta giỏi hơn con mà"… chính là những “vết xước” tâm lý gây hậu quả lâu dài. Trẻ có thể hình thành niềm tin tiêu cực về chính mình: “Mình không đủ tốt”, “Mình là kẻ thất bại”, “Mình không thể thay đổi”.

Thay vào đó, cha mẹ nên giúp con phân biệt thất bại là kết quả của hành vi, chứ không phải là bản chất của con người: "Con chưa làm tốt trong lần này, nhưng điều đó không có nghĩa là con không giỏi"; "Thất bại không nói lên giá trị của con. Mình cùng xem có điều gì có thể cải thiện nhé".

Hướng con nhìn lại quá trình thay vì chỉ kết quả

Trong xã hội đề cao thành tích, nhiều cha mẹ vô tình chỉ quan tâm đến điểm số cuối cùng, mà quên mất nỗ lực của con. Khi con thất bại, hãy cùng con “đi tua lại” hành trình đã qua: "Con đã làm gì để chuẩn bị cho kỳ thi này"; "Con thấy điều gì mình làm tốt? Điều gì còn thiếu sót?".

Việc tập trung vào quá trình sẽ giúp trẻ hiểu rằng thành công không chỉ là kết quả, mà còn nằm ở nỗ lực, sự kiên trì, cách học hỏi từ sai lầm. Đó cũng là cách nuôi dưỡng tư duy phát triển (growth mindset) – nền tảng cho sự tự tin và khả năng thích ứng sau này.

Giúp con xây dựng lại niềm tin và động lực

Sau thất bại, trẻ dễ mất tự tin. Cha mẹ lúc này như “người tiếp sức” giúp con đứng dậy: "Mẹ biết con có thể làm tốt hơn nếu có thêm thời gian"; "Lần tới, mình thử thay đổi cách làm nhé. Mẹ tin con sẽ tiến bộ";

Thành công của người khác không làm con kém đi. Con có con đường riêng của mình. Những lời động viên chân thành, cụ thể sẽ giúp con cảm thấy được công nhận và có thêm động lực vượt lên.

Dạy con cách đặt mục tiêu và lập kế hoạch cải thiện

Thất bại sẽ là bài học quý nếu trẻ học được cách đứng dậy sau đó. Cha mẹ nên cùng con:

Xác định mục tiêu ngắn hạn (ví dụ cải thiện điểm môn Toán trong kỳ tới).

Xây dựng kế hoạch cụ thể, rõ ràng, vừa sức.

Theo dõi tiến độ và khuyến khích con duy trì nỗ lực.

Việc này không chỉ giúp trẻ lấy lại phương hướng mà còn rèn luyện tính kiên trì, kỷ luật – những kỹ năng thiết yếu trong cuộc sống sau này.

Làm gương về cách đối diện với thất bại

Trẻ học từ cha mẹ nhiều hơn là từ lời dạy. Khi cha mẹ biết chấp nhận thất bại, bình tĩnh xử lý khủng hoảng và không che giấu những khó khăn mình từng trải qua, con sẽ học được rằng, thất bại không phải là điểm dừng – mà là cơ hội để học hỏi và trưởng thành.