Nếu từng rong ruổi trên những con đường làng vào mùa hè, hẳn bạn đã một lần nhìn thấy hoa xuyến chi - loài hoa dại nhỏ xinh với cánh trắng mỏng manh và nhụy vàng rực rỡ, nghiêng mình trong gió giữa những bờ rào, bãi cỏ hay triền đê.
Xuyến chi vốn là cây hoa mọc dại ở bờ rào hoặc ven đường, bãi đất trống
Xuyến chi hay còn gọi là hoa cúc áo, hoa đơn kim, là một loài cây thuộc họ cúc (Asteraceae), mọc hoang khắp nơi từ vùng núi đến đồng bằng, từ đất thịt đến đất pha cát. Loài cây này không cần chăm bón, không cần tưới tắm, cứ sau những cơn mưa đầu mùa là lại xanh rì cả một vùng. Cũng chính vì dễ mọc và lan nhanh, xuyến chi từng bị xem là cỏ dại, là “kẻ phá hoại” ruộng vườn, bị người nông dân nhổ bỏ không thương tiếc.
Ít ai biết được rằng, ở một số vùng quê phía Bắc và Bắc Trung Bộ, từ bao đời nay, đọt và lá non của cây xuyến chi đã âm thầm góp mặt trong những bữa cơm dân dã. Các bà các mẹ thường hái rau từ sớm, rửa sạch, luộc sơ để khử vị ngái, sau đó đem xào tỏi hoặc nấu canh với thịt băm, cá khô, hoặc đôi khi chỉ là bát canh rau thanh đạm với vài lát gừng, ăn kèm cơm nóng và chén mắm ớt dằm.
Đọt non và lá non của xuyến chi từ xưa đã được sử dụng để làm nên những món ăn thanh mát, lạ miệng trong những ngày hè
Vị của rau xuyến chi có chút đăng đắng nhẹ, hơi ngái ở lần ăn đầu tiên, nhưng rồi dần dần, người ta lại thấy nó thơm lạ, bùi và giòn, để lại hậu vị ngọt thanh. Hiện nay, thứ cây dại này đã trở thành đặc sản lạ miệng được người thành phố săn lùng.
Theo đó, rau xuyến chi bắt đầu xuất hiện ở chợ quê như một thứ rau sạch tự nhiên, giá dao động từ 10.000–15.000 đồng/mớ hoặc khoảng 40.000–50.000 đồng/kg, tùy mùa vụ và độ non của rau. Thậm chí, nhiều hộ dân đã bắt đầu trồng xuyến chi trong vườn nhà hoặc ruộng xen kẽ để thu hái quanh năm. Cây chỉ cần 30–35 ngày để trưởng thành và cho thu hoạch, rất dễ trồng và gần như không tốn chi phí đầu tư.
Những người từng được thưởng thức món ăn từ xuyến chi đều tấm tắc khen ngợi
Các đầu bếp nhà hàng hiện nay cũng đang khai thác rau xuyến chi theo nhiều cách mới: nhúng lẩu, trộn gỏi với thịt luộc, hoặc làm salad chay cùng đậu hũ và mè rang. Lá và hoa xuyến chi còn được phơi khô làm trà, vừa thơm dịu vừa có tác dụng giải nhiệt, mát gan, tốt cho hệ tiêu hóa. Trong y học cổ truyền, xuyến chi còn được ghi nhận là vị thuốc có công dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, cầm máu và điều trị một số chứng viêm nhiễm.
Xuyến chi thậm chí còn xuất hiện trong thực đơn tại các nhà hàng ở quê
"Mình ăn rau xuyến chi lần đầu tiên là khi về nhà một người bạn ở Nam Định. Hồi bé, xuyến chi là một trong những loại hoa dại mình hay ngắt vào để cắm chơi, nhưng chưa từng biết lá và đọt non của cây này có thể ăn được. Khi ăn thử, mình thấy hương vị của chúng lạ miệng, lúc đầu hơi nhẩn đắng nhưng ngọt hậu, nấu cùng thịt nạc hay tôm là hợp nhất. Sau đó, mình thấy ở chợ chung cư có rao bán nên thỉnh thoảng mua về đổi bữa cho gia đình", bạn Hoàng Lan (36 tuổi, ở Hà Nội) chia sẻ.