Ở sâu trong Rừng nhiệt đới Congo, người ta đồn rằng có một quần thể vượn khổng lồ man rợ thống trị. Được biết đến với cái tên vượn Bondo hay vượn Bili, các lời đồn về sinh vật này cho biết chúng đi bằng hai chân, có kích thước bằng một người đàn ông trưởng thành và sống trên mặt đất giống như khỉ đột.
Chúng rất hung dữ và nổi tiếng là kẻ ăn thịt sư tử. Một số người cho rằng chúng là một loài vượn bí ẩn hoàn toàn mới, trong khi những số khác cho rằng chúng là con lai giữa khỉ đột và tinh tinh. Các báo cáo gây sốc về vượn Bili đã được lưu hành trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên có nhiều báo cáo có thể đã bị phóng đại câu chuyện về loài vượn này có thể là sự pha trộn giữa thực tế và hư cấu.
Một trong những nỗ lực khoa học đầu tiên để truy tìm loài vượn bí ẩn được thực hiện bởi Karl Ammann, một nhiếp ảnh gia và nhà bảo tồn người Thụy Sĩ, vào năm 1996. Theo báo cáo, ông đã bắt gặp một số hộp sọ được lưu giữ tại Bảo tàng Hoàng gia Trung Phi ở Bỉ. Chúng được thu thập bởi thực dân Bỉ ở gần thị trấn Bili, phía bắc Cộng hòa Dân chủ Congo, khoảng 200 km (124 dặm) về phía đông của sông Ebola.
Các hộp sọ có một đường gờ nổi bật ở giữa giống như một con khỉ đột và do đó, nó đã được phân loại là khỉ đột. Nhưng các khía cạnh khác về hình dạng và kích thước của hộp sọ có vẻ giống tinh tinh hơn, cộng với việc không có quần thể khỉ đột nào được biết đến sống trong khu vực nơi chúng được thu thập.
Nghĩ rằng mình có thể sắp đạt được một khám phá mới, Ammann đã mạo hiểm đến vùng phía bắc Congo. Tại đây, anh nói chuyện với những người thợ săn địa phương và họ đã kể cho anh nghe về việc nhìn thấy những con vượn khổng lồ giết sư tử và dường như miễn nhiễm với phi tiêu độc. Đáng sợ hơn, những con thú kỳ lạ này cũng được cho là sẽ hú vào lúc trăng tròn.
Mặc dù cố gắng nhưng Ammann vẫn không thể tìm được bằng chứng thuyết phục nào về loài vượn Bili. Một nỗ lực khác để xác định loài vượn bí ẩn diễn ra vào mùa hè năm 2002 và 2003. Một trong những nhà nghiên cứu trong chuyến thám hiểm là Tiến sĩ Shelly Williams, người được cho là đã trở về từ chuyến đi đến Congo và trả lời phỏng vấn giới truyền thông.
"Chúng là một loài động vật rất to lớn, khuôn mặt phẳng hơn và lông mày thẳng hơn khi so với khỉ đột. Chúng sẽ tụ tập từ 2 đến 3 cá thể để cùng nhau làm tổ trên mặt đất, trong khi đó những con khác trong đàn sẽ làm tổ trên những cành cây thấp ở gần đó. Chúng phát ra âm thanh riêng biệt giống như tiếng hú và to hơn khi trăng tròn mọc và lặn", tiến sĩ Shelly Williams cho biết.
Tuy nhiên, trong những năm tiếp theo, người ta trở nên nghi ngờ những tuyên bố này vì không có bằng chứng cụ thể. Vài năm sau, nhà linh trưởng học, Tiến sĩ Cleve Hicks và nhóm của ông cũng tuyên bố đã quan sát thứ được cho là loài vượn Bili trong ít nhất 20 giờ trong tự nhiên.
Hicks lập luận rằng chúng gần như chắc chắn không phải là một loài vượn mới hay thậm chí là một phân loài mới, mà chỉ đơn giản là một quần thể tinh tinh thú vị. DNA lấy từ các mẫu phân đã xác nhận điều này và cho thấy những con vật này có thể là tinh tinh phương đông (Pan troglodytes schweinfurthii).
Tuy nhiên, nghiên cứu của Hicks cho thấy quần thể tinh tinh này rất bất thường. Chúng thực sự có một đường vân trên hộp sọ giống như một con khỉ đột và làm tổ trên sàn nhà. Người ta cũng báo cáo rằng chúng đã đập phá các tổ mối và sử dụng một tảng đá để đập vỡ mai rùa, đây không phải là hành vi điển hình của tinh tinh. Còn những tuyên bố về việc ăn thịt sư tử và đi bằng hai chân, những tuyên bố đó chưa bao giờ được xác minh.
