Trong bối cảnh hiện đại hoá và đô thị hoá nhanh chóng, béo phì ở trẻ em đang trở thành một vấn đề sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng trên toàn thế giới. Không chỉ phổ biến ở các quốc gia phát triển, tình trạng này đang gia tăng mạnh mẽ tại các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam.
Theo các thống kê gần đây của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ trẻ em thừa cân và béo phì đang tăng gấp đôi hoặc gấp ba so với những thập kỷ trước. Điều đáng lo ngại là, béo phì không chỉ là một hiện tượng nhất thời mà còn để lại những hệ lụy nghiêm trọng, kéo dài suốt đời nếu không được can thiệp kịp thời và đúng cách.
 |
| HÌnh minh hoạ/ Nguồn Internet |
Nguyên nhân dẫn đến béo phì ở trẻ em
Béo phì ở trẻ em là kết quả của sự mất cân đối năng lượng kéo dài – khi lượng calo nạp vào cơ thể vượt xa nhu cầu tiêu thụ. Một số nguyên nhân phổ biến bao gồm:
Chế độ ăn uống không hợp lý: Trẻ em ngày nay tiêu thụ một lượng lớn thực phẩm chế biến sẵn, giàu đường và chất béo như nước ngọt, đồ ăn nhanh, bánh kẹo công nghiệp. Thói quen ăn uống không kiểm soát, bỏ bữa sáng, ăn khuya hoặc ăn vặt thường xuyên cũng là những yếu tố góp phần thúc đẩy béo phì.
Lối sống ít vận động: Sự phát triển của công nghệ khiến trẻ em dành quá nhiều thời gian cho các thiết bị điện tử như điện thoại, máy tính bảng, tivi… Thời gian vận động ngoài trời hoặc tham gia các hoạt động thể thao bị rút ngắn nghiêm trọng.
Ảnh hưởng từ gia đình và môi trường sống: Trẻ lớn lên trong môi trường gia đình ít vận động, cha mẹ có thói quen ăn uống không lành mạnh thì rất dễ hình thành những thói quen tương tự. Ngoài ra, việc nuông chiều quá mức trong ăn uống cũng khiến trẻ mất kiểm soát trong việc nạp năng lượng.
Yếu tố tâm lý và cảm xúc: Một số trẻ có xu hướng ăn uống để giải tỏa cảm xúc tiêu cực như buồn chán, lo âu hoặc căng thẳng. Điều này có thể hình thành một vòng lặp nguy hiểm – càng ăn nhiều để xoa dịu tâm trạng, cân nặng càng tăng và tâm lý lại càng tồi tệ hơn.
Di truyền và yếu tố sinh học: Trẻ có bố mẹ thừa cân hoặc béo phì sẽ có nguy cơ cao hơn do yếu tố gen và thói quen sống được truyền lại.
Hệ lụy lâu dài của béo phì ở trẻ em
Bệnh lý mãn tính sớm: Trẻ béo phì có nguy cơ cao mắc các bệnh như tiểu đường tuýp 2, rối loạn mỡ máu, gan nhiễm mỡ không do rượu, cao huyết áp, thậm chí là hội chứng chuyển hóa – một tổ hợp bệnh lý nguy hiểm thường chỉ gặp ở người lớn.
Các vấn đề về xương khớp: Trọng lượng cơ thể quá lớn gây áp lực lên hệ xương đang phát triển, dẫn đến cong vẹo cột sống, đau khớp hoặc dị tật bàn chân.
Ngưng thở khi ngủ và các rối loạn hô hấp: Nhiều trẻ béo phì gặp tình trạng ngưng thở tắc nghẽn khi ngủ, ảnh hưởng đến giấc ngủ, khả năng tập trung và sự phát triển trí tuệ.
Rối loạn nội tiết: Béo phì có thể làm rối loạn chu kỳ dậy thì, gây rối loạn kinh nguyệt ở trẻ nữ hoặc ảnh hưởng đến hormone sinh dục ở trẻ nam.
Ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý: Trẻ em thừa cân thường đối mặt với sự kỳ thị từ bạn bè và xã hội. Các em có thể bị trêu chọc, bắt nạt, xa lánh, từ đó dễ sinh ra tâm lý tự ti, mặc cảm, thu mình. Nếu kéo dài, các em dễ rơi vào trầm cảm, rối loạn ăn uống hoặc có hành vi tiêu cực. Việc phát triển nhân cách, kỹ năng xã hội và khả năng tự lập có thể bị hạn chế nghiêm trọng.
Tác động kéo dài đến tuổi trưởng thành: Trẻ em béo phì có khả năng rất cao tiếp tục bị béo phì khi trưởng thành – một trạng thái được chứng minh là làm tăng đáng kể nguy cơ mắc các bệnh nguy hiểm như tim mạch, đột quỵ, ung thư vú, ung thư ruột kết, thoái hóa khớp… Ngoài ra, béo phì còn ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, tuổi thọ, chất lượng cuộc sống và cơ hội nghề nghiệp của người trưởng thành.
Phòng ngừa béo phì ở trẻ em
Xây dựng thói quen ăn uống lành mạnh ngay từ nhỏ: Ưu tiên thực phẩm tươi, ít chế biến, giảm đường và dầu mỡ, khuyến khích uống nước lọc thay vì nước ngọt có gas.
Tăng cường hoạt động thể chất: Khuyến khích trẻ tham gia các môn thể thao, vận động ít nhất 60 phút mỗi ngày, giảm thời gian ngồi một chỗ.
Hạn chế thời gian dùng thiết bị điện tử: Giới hạn hợp lý thời lượng sử dụng để trẻ có nhiều thời gian cho các hoạt động ngoài trời.
Giáo dục ý thức về sức khỏe: Cung cấp kiến thức về dinh dưỡng, cách chăm sóc bản thân và nâng cao sự tự chủ trong lựa chọn thực phẩm, lối sống.
Vai trò gương mẫu từ cha mẹ: Trẻ học theo hành vi của người lớn, vì vậy cha mẹ cần xây dựng lối sống lành mạnh để con noi theo.
Tình trạng béo phì ở trẻ em là một hồi chuông cảnh báo cần được lắng nghe một cách nghiêm túc. Những hệ lụy kéo dài cả về thể chất lẫn tinh thần có thể cản trở sự phát triển toàn diện của trẻ, ảnh hưởng sâu sắc đến tương lai của thế hệ sau. Phòng ngừa và can thiệp sớm không chỉ mang lại sức khỏe cho cá nhân mà còn giúp giảm gánh nặng y tế, kinh tế cho toàn xã hội. Trách nhiệm chăm sóc và bảo vệ sức khỏe trẻ em không chỉ là của riêng gia đình mà còn là nhiệm vụ của cả cộng đồng.
