Ngày 15/10, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam tổ chức Hội thảo “Giải pháp huy động nguồn lực xã hội hóa thực hiện phổ biến kiến thức và chuyển giao khoa học, công nghệ”.

PGS.TS. Phạm Quang Thao, Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam cho rằng, trong bối cảnh mới, việc phát triển khoa học và công nghệ không thể chỉ trông chờ vào nguồn lực ngân sách nhà nước hay những phương thức truyền thống.

Theo ông Phạm Quang Thao, chủ trương xã hội hóa KH&CN chính là lời giải cho bài toán nguồn lực. Đây không chỉ là việc huy động tài chính mà còn là huy động trí tuệ, sự tham gia và tâm huyết của toàn dân, doanh nghiệp và cộng đồng. Điều này phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, coi KH&CN và đổi mới sáng tạo là động lực trực tiếp của phát triển, phải thấm sâu vào mọi mặt đời sống xã hội.

TS. Lê Công Lương, Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Khoa học và Hợp tác quốc tế, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam cho biết, những năm qua, Liên hiệp Hội đã triển khai nhiều hoạt động nhằm phát huy vai trò của đội ngũ trí thức, đồng thời tạo điều kiện để các tổ chức KH&CN ngoài công lập tham gia mạnh mẽ vào công tác phổ biến kiến thức, tư vấn phản biện và chuyển giao công nghệ.

Theo thống kê, trong giai đoạn 2021-2024, các tổ chức KH&CN thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam đã tổ chức 148 hội nghị khoa học, 364 hội thảo khoa học và thực hiện hàng trăm chiến dịch truyền thông, mô hình phổ biến kiến thức tới cộng đồng. Các tổ chức này cũng đã phát hành hơn 106.000 ấn phẩm tuyên truyền, triển khai 148 chiến dịch truyền thông bảo tồn đa dạng sinh học và 146 mô hình bảo tồn trên cả nước.

Bên cạnh đó, các tổ chức KH&CN trực thuộc đã chủ động tham gia 38 đề tài cấp quốc gia, hơn 300 đề tài, dự án cấp bộ/tỉnh và khoảng 2.000 dự án cấp cơ sở, đồng thời tiếp nhận hàng trăm dự án viện trợ nước ngoài để thực hiện các mô hình chuyển giao tiến bộ kỹ thuật phục vụ phát triển bền vững.

Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy nhiều tồn tại, hạn chế như: Công tác truyền thông chưa đồng bộ, hình thức phổ biến kiến thức còn đơn điệu, năng lực tham gia các đề tài KH&CN chưa mạnh, một số quy định pháp lý chưa thật thuận lợi cho xã hội hóa.

Hoàn thiện hệ thống chính sách khuyến khích xã hội hóa

Để khắc phục hạn chế và thúc đẩy xã hội hóa, TS. Lê Công Lương đề nghị Bộ KH&CN và các bộ, ngành hoàn thiện hệ thống chính sách khuyến khích xã hội hóa, trong đó có cơ chế đặt hàng nhiệm vụ phổ biến kiến thức và chuyển giao KH&CN cho các tổ chức ngoài công lập, có cơ chế ưu tiên tài chính và tiếp cận quỹ KH&CN quốc gia.

Liên hiệp Hội cần tiếp tục đóng vai trò cầu nối giữa Nhà nước – doanh nghiệp – các tổ chức KH&CN, hỗ trợ kết nối nguồn lực, chia sẻ thông tin và kinh nghiệm, đồng thời đẩy mạnh công tác tư vấn phản biện chính sách liên quan đến xã hội hóa KH&CN.

Cùng với đó, phát triển các mô hình hợp tác công – tư (PPP) trong phổ biến kiến thức và chuyển giao KH&CN, đặc biệt trong các lĩnh vực phục vụ phát triển nông thôn mới, bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu, chuyển đổi số và phát triển xanh.

Đồng thời đẩy mạnh truyền thông và nâng cao nhận thức xã hội, khẳng định vai trò của các tổ chức KH&CN ngoài công lập trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia. Xây dựng cơ sở dữ liệu và mạng lưới hợp tác chuyên gia, kết nối các đơn vị KH&CN, viện nghiên cứu, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội, hình thành hệ sinh thái chia sẻ tri thức mở.

Nêu ý kiến trao đổi, TS. Đặng Vũ Cảnh Linh, Phó Viện trưởng Viện Đào tạo, Bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học (Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam) cho hay, trong giai đoạn 2016-2020, đóng góp của tiến bộ KH&CN vào tăng trưởng GDP của Việt Nam đạt khoảng 45%, tăng từ mức 35%-40% của giai đoạn trước đó.

Tuy nhiên, con số này vẫn còn thấp so với các nước phát triển (70%-80%) và ngay cả một số nước trong khu vực như Hàn Quốc (55%-60%) hay Malaysia (50%-55%). Điều này cho thấy tiềm năng to lớn nhưng cũng là thách thức lớn trong việc nâng cao năng lực KH&CN và ứng dụng.

Để giảm phụ thuộc vào ngân sách nhà nước và tạo nguồn lực cho phát triển, theo TS. Đặng Vũ Cảnh Linh, Liên hiệp Hội Việt Nam cần xây dựng mô hình hoạt động có khả năng tự chủ tài chính một phần. Trọng tâm là phát triển các dịch vụ có giá trị gia tăng cao mà doanh nghiệp sẵn sàng chi trả.

Các dịch vụ này có thể bao gồm tư vấn chuyên sâu theo dự án, đánh giá và thẩm định công nghệ, hỗ trợ xây dựng chiến lược đổi mới sáng tạo cho doanh nghiệp, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực kỹ thuật, môi giới và hỗ trợ đàm phán hợp đồng chuyển giao công nghệ. Để các dịch vụ này có tính cạnh tranh, Liên hiệp Hội Việt Nam cần đảm bảo chất lượng cao, quy trình chuyên nghiệp và giá cả hợp lý.

Đồng thời, việc đẩy mạnh chuyển đổi số trong toàn bộ hoạt động của Liên hiệp Hội – từ quản lý hội viên, tổ chức sự kiện, tài chính đến quản lý dự án – được xem là giải pháp trọng tâm để nâng cao hiệu quả hoạt động.

Ngoài ra, công tác phổ biến kiến thức cần chuyển từ phương thức truyền thống, một chiều sang mô hình tương tác, dựa trên nhu cầu thực tế.