Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, trong số các hạng mục gây tranh cãi tại gói thầu IB2500478937 (thuộc dự án 160 tỷ đồng tại Vĩnh Long), thiết bị Máy ảnh (thuộc danh mục Thiết bị dùng chung) là hạng mục bị phản ánh gay gắt nhất về dấu hiệu sao chép thông số kỹ thuật từ catalogue của một sản phẩm cụ thể nhằm hạn chế cạnh tranh.

Sự khập khiễng giữa tiêu chuẩn "lạc hậu" và "công nghiệp"

Theo quy định tại Thông tư 37/2021/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo, yêu cầu đối với máy ảnh cấp tiểu học rất cơ bản: “Máy ảnh: Kỹ thuật số, loại thông dụng...”. Tuy nhiên, E-HSMT do Ban Quản lý dự án Dân dụng và Công nghiệp tỉnh Vĩnh Long phê duyệt lại đưa ra một tổ hợp thông số kỹ thuật đầy mâu thuẫn và vượt xa quy định này.

Một mặt, E-HSMT yêu cầu những tiêu chuẩn về độ bền cực cao, vượt xa nhu cầu sử dụng trong môi trường giáo dục tiểu học:

• “Chống nước ở độ sâu 15 m trong 1 giờ liên tục.”
• “Chống sốc Chịu được rơi từ độ cao 2m xuống bề mặt gỗ dày 5 cm.”
• “Khả năng chống ăn mòn hóa học với các hoạt chất: Ethanol, natri hypochlorite và clo dioxide, chuyên dụng dùng trong môi trường phòng thí nghiệm.”
• “Vỏ bảo vệ máy (case): nhựa nhiệt dẻo.”

Mặt khác, E-HSMT lại chấp nhận những thông số kỹ thuật đã rất lạc hậu về chất lượng hiển thị:

• “Màn hình: LCD 2,7", khoảng 230.000 điểm ảnh.”

Sự kết hợp này đã bị các nhà thầu chỉ ra là bất thường. Trong văn bản kiến nghị, nhà thầu phân tích: “Độ phân giải 230.000 điểm ảnh là tiêu chuẩn từ rất lâu (thập kỷ trước)... Yêu cầu này bị coi là cài cắm một thông số cũ kỹ.”

Trong khi đó, các yêu cầu về độ bền lại bị đánh giá là “phi lý hoàn toàn” và “quá mức cần thiết”. Nhà thầu nhấn mạnh: “Trường tiểu học không có phòng thí nghiệm hóa học cần tiếp xúc với natri hypochlorite (thuốc tẩy công nghiệp) hoặc clo dioxide. Đây là thông số đặc trưng cho máy ảnh dùng trong công nghiệp/y tế và không liên quan gì đến giáo dục phổ thông, là dấu hiệu cài cắm rõ ràng nhất để khóa thầu.”

Việc chỉ định chính xác vật liệu vỏ là "nhựa nhiệt dẻo" cũng bị xem là hành vi “chỉ định vật liệu, nhằm khớp với sản phẩm của một hãng duy nhất.”

Chỉ điểm đích danh Ricoh Pentax WG-1000

Các nhà thầu khẳng định, tổ hợp các thông số kỹ thuật mâu thuẫn và phi thực tế này chỉ khớp với một sản phẩm duy nhất trên thị trường.

“Qua khảo sát thị trường thì chúng tôi được biết đây là Máy ảnh có mã Pentax WG-1000 của Ricoh image, và đây cũng là yếu tố mang tính định hướng độc quyền về sản phẩm cụ thể,” một văn bản kiến nghị nêu rõ.

Nhà thầu cũng chỉ ra rằng E-HSMT còn quy định chi tiết đến cả các chế độ chụp hiếm dùng như “Cảnh (Kính, Bảo tàng, CALS...)” và chế độ chụp nâng cao “Chụp liên tục (Interval): Tự động chụp theo khoảng thời gian...”. Điều này càng củng cố thêm nghi vấn về việc E-HSMT đã sao chép nguyên văn catalogue của model Ricoh Pentax WG-1000 để xây dựng yêu cầu kỹ thuật, loại bỏ hoàn toàn các hãng máy ảnh phổ biến như Canon, Sony, Nikon.

Đáng chú ý, một số nhà thầu còn đưa ra thông tin quan trọng: “...chúng tôi cũng đã liên hệ với một vài nhà phân phối chính hãng để mua hàng thì được biết sản phẩm Máy ảnh với thông số kỹ thuật trên đã được ngừng sản xuất (End of Life - EOL)...”. Nếu thông tin này là chính xác, việc E-HSMT yêu cầu một sản phẩm đã ngừng sản xuất đặt ra dấu hỏi lớn về quy trình khảo sát thị trường và xây dựng cấu hình của đơn vị tư vấn và chủ đầu tư.

Lập luận "tương đương" khó đứng vững

Phản hồi kiến nghị này tại Văn bản số 1258/BQL-QLDA2, Ban Quản lý dự án Dân dụng và Công nghiệp tỉnh Vĩnh Long tiếp tục sử dụng lập luận: “Các yêu cầu của E-HSMT về thông số kỹ thuật... bám sát yêu cầu kỹ thuật... nhằm lựa chọn được sản phẩm đạt chất lượng phục vụ tốt nhu cầu sử dụng.”

Chủ đầu tư cũng cho rằng nhà thầu có thể chào thiết bị “tính năng kỹ thuật tương đương hoặc ưu việt hơn”.

Tuy nhiên, câu trả lời này không giải đáp được câu hỏi cốt lõi: Nhu cầu sử dụng nào trong trường tiểu học đòi hỏi máy ảnh phải chống được Natri hypochlorite và Clo dioxide?

Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TPHCM) phân tích tính phức tạp của việc chứng minh "tương đương" trong trường hợp này: "Khái niệm 'tương đương' trong đấu thầu phải dựa trên công năng và hiệu quả sử dụng. Tuy nhiên, khi E-HSMT đã liệt kê chi tiết tên các loại hóa chất cụ thể mà máy ảnh phải chống chịu được (Ethanol, Natri hypochlorite, Clo dioxide), nó đã vượt ra khỏi phạm vi công năng sử dụng trong giáo dục."

Luật sư Hương nói thêm: "Để chứng minh 'tương đương', nhà thầu chào sản phẩm khác phải có tài liệu chứng minh khả năng kháng đúng các loại hóa chất đó. Đây là điều gần như bất khả thi đối với các hãng máy ảnh phổ thông vì họ không thiết kế và thử nghiệm tính năng này cho dòng máy dân dụng. Do đó, đây có thể được xem là một rào cản kỹ thuật tinh vi để định hướng vào sản phẩm đã được lựa chọn trước."

Việc yêu cầu những tính năng "thừa thãi", không phục vụ mục tiêu giáo dục nhưng lại đẩy giá thành thiết bị lên cao và triệt tiêu tính cạnh tranh, đang đặt ra bài toán về hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước tại dự án 160 tỷ đồng này.

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin./.

[Kỳ 5:] Gói thầu 160 tỷ tại Vĩnh Long: Trách nhiệm giải trình và yêu cầu tuân thủ Luật Đấu thầu mới