Chiều 24/9, tin nhạc sĩ Nguyễn Vũ, tác giả ca khúc nổi tiếng Bài thánh ca buồn trút hơi thở cuối cùng tại TP.HCM vì nhồi máu cơ tim, hưởng thọ 81 tuổi khiến giới nghệ sĩ và công chúng yêu nhạc sửng sốt. Âm nhạc Việt Nam lại tiễn biệt một tên tuổi lớn, người để lại dấu ấn sâu đậm trong dòng nhạc tình ca đô thị suốt hơn nửa thế kỷ.

Duyên nợ với âm nhạc của người nhạc sĩ tài hoa

Nhạc sĩ Nguyễn Vũ tên thật là Nguyễn Tuấn Khanh, sinh năm 1944 tại Hà Nội. Năm 1954, ông theo gia đình di cư vào miền Nam, chọn Đà Lạt làm quê hương thứ hai. Trong không gian thanh bình của thành phố cao nguyên, cậu bé Khanh sớm bộc lộ năng khiếu nghệ thuật.

Được gia đình tạo điều kiện học nhạc từ nhỏ, ông thành thạo nhiều nhạc cụ: guitar, harmonica, piano. 12 tuổi, Nguyễn Tuấn Khanh đoạt giải Nhất đơn ca thiếu nhi của Đài Phát thanh Đà Lạt, một kỷ niệm mở đầu hành trình nghệ thuật.

Vào thập niên 1960, khi bước vào con đường sáng tác, ông chọn bút danh Nguyễn Vũ. Lý do đơn giản nhưng đầy ý nghĩa: thời ấy, làng nhạc đã có một Tuấn Khanh đình đám với hàng loạt ca khúc nổi tiếng. Cái tên Nguyễn Vũ như một định mệnh, vừa để tránh nhầm lẫn, vừa khẳng định cá tính sáng tạo riêng.

Năm 1965, Nguyễn Vũ ra mắt ca khúc đầu tay Một loài chim biển. Ba năm sau, ông được biết đến rộng rãi hơn với loạt sáng tác giàu chất lãng mạn, nhiều bài có chữ “cuối” trong nhan đề: Lời cuối cho em, Bài cuối cho người tình, Nhìn nhau lần cuối.

Những giai điệu của ông khi ấy mang đậm phong vị đô thị miền Nam: mềm mại, da diết, gần gũi với tâm trạng người trẻ. Cùng thời với Trịnh Công Sơn, Phạm Duy, Ngô Thụy Miên, Lam Phương…, nhạc sĩ Nguyễn Vũ đã góp thêm một sắc màu trữ tình riêng biệt, giàu cảm xúc mà giản dị, trực tiếp.

Sau năm 1975, ông từng làm cán bộ văn thể mỹ tại một xí nghiệp dược phẩm. Từ thập niên 1990 trở đi, mở lớp dạy nhạc tại nhà ở quận Tân Bình. Suốt cuộc đời, niềm say mê âm nhạc chưa bao giờ rời xa ông, cũng như âm nhạc của ông chưa bao giờ rời xa công chúng.

“Bài thánh ca buồn”, ca khúc bất hủ của tình yêu và ký ức

Ca khúc nổi tiếng nhất của Nguyễn Vũ ra đời vào tháng 10.1972: Bài thánh ca buồn. Người đầu tiên thể hiện là ca sĩ Thái Châu, trong tuyển tập Sơn ca 3. Ngay lập tức, bài hát tạo nên cơn sốt, trở thành ca khúc Giáng sinh được hát nhiều nhất thời bấy giờ và cho đến tận hôm nay.

Mặc dù mang tên "Thánh ca", nhưng ca khúc lại kể về một mối tình buồn man mác, gắn liền với kỷ niệm thời niên thiếu của nhạc sĩ.

Theo lời kể của nhạc sĩ, khi còn ở Đà Lạt năm 14 tuổi, gia đình ông sống cạnh con dốc lên nhà thờ Con Gà. Mỗi lần chuông nhà thờ đổ, ông lại thấy bóng dáng một người con gái đẹp đi lễ. Ông lặng lẽ theo sau cô ấy nhiều lần, một mối tình đơn phương, thầm kín của cậu bé mới lớn.

Đúng ngày Giáng sinh, trời mưa lất phất, cả hai tình cờ trú dưới một mái hiên. Ông bất ngờ xúc động khi nghe cô nhẩm hát theo bài Đêm thánh vô cùng với một chất giọng khá hay.

Năm 1972, khi đã thành danh, trong một lần đi ngang nhà thờ, cảm xúc vụng dại năm xưa chợt ùa về, nhạc sĩ Nguyễn Vũ đã viết một mạch ca khúc Bài Thánh ca buồn. “Kỷ niệm xưa chợt ùa về và những giai điệu cứ thế tuôn trào. Chỉ trong gần hai tiếng đồng hồ, tôi đã ký âm xong bài hát và khi cầm đàn guitar chơi lại, chính tôi cũng cảm thấy xúc động", nhạc sĩ Nguyễn Vũ chia sẻ.

Hơn nửa thế kỷ trôi qua, "Bài thánh ca buồn" vẫn giữ nguyên sức sống mãnh liệt, được nhiều thế hệ ca sĩ chọn hát và trở thành một trong những ca khúc kinh điển mỗi mùa Giáng sinh. Mặc dù nhiều khán giả nhận xét ca sĩ Elvis Phương là người "đóng đinh" dấu ấn lên tác phẩm này, nhưng sức lan tỏa của bài hát đã vượt ra ngoài bất kỳ giọng ca nào, trở thành tài sản chung của những người yêu nhạc Việt.

Với công chúng, đó không chỉ là bài hát của Giáng sinh, mà còn là khúc tình ca của tuổi trẻ, của hoài niệm, của những mối tình không trọn.

Người nghệ sĩ thanh lịch, giản dị trong đời thường

Ngoài âm nhạc, những ai từng tiếp xúc đều nhớ về Nguyễn Vũ như một người nghệ sĩ thanh nhã, nhẹ nhàng. Ông sống tại một con ngõ nhỏ ở quận Tân Bình, khu xóm đạo Ông Tạ. Ngôi nhà luôn vang tiếng đàn piano êm đềm, như một mạch ngầm nuôi dưỡng sự bình yên quanh xóm.

Trên Facebook cá nhân, nhà báo Cù Mai Công vừa chia sẻ bài viết của ông về nhạc sĩ Nguyễn Vũ trong cuốn sách Sài Gòn một thuở - Dân Ông Tạ đó tập 2:

"Nhà ông trên đường Nghĩa Hưng, phường 6, Tân Bình. Chỉ cách đường Nghĩa Phát, trục chính sầm uất, tấp nập của khu chợ Nghĩa Hòa - khu chợ đậm chất Ông Tạ nhất hiện nay với nhiều món Bắc 54 tưởng chừng đã thất truyền - vài chục mét nhưng thật lạ, nó như một thế giới riêng, yên tĩnh, ít nhà buôn bán.

Sáng sáng, ngôi nhà nhỏ của ông vang tiếng dương cầm nhè nhẹ, chỉ như ru thêm bình yên nhà hàng xóm, trong đó có nhà các con ông cạnh bên. Tiếng dương cầm nhẹ như bước chân ông bà rảo trên đường ra công viên Lê Thị Riêng tập dưỡng sinh cách đó non cây số.

Nhẹ và thanh lịch như lối sống bao lâu nay của ông trong xóm đạo Ông Tạ. Nhẹ và đằm thắm như ly cà phê ông uống trong quán cà phê của nhà thơ Phạm Thiên Thư trong khu Bắc Hải gần nhà cùng anh bạn trẻ Hải Đăng nhà đối diện - vốn từng làm báo Tuổi Trẻ hơn chục năm với tôi.

Nhẹ như nhạc phẩm bất hủ của ông vang lên mỗi mùa Giáng sinh, kể cả dịp Giáng sinh năm nay 2021, khi ca sĩ Đàm Vĩnh Hưng vốn cũng là cư dân ngõ Con Mắt - Ông Tạ gần đó cất giọng như thảng thốt: "Bài thánh ca buồn".

Nhạc phẩm ấy nhẹ lắm, trầm lặng lắm - như tình cảm rón rén của một cậu thiếu niên với một cô bạn gái mình để ý mà mãi nhiều năm sau, hình như khi cô bạn xưa đã sang sông, nó mới dám cất lên, nhớ lại kỷ niệm: "Bài thánh ca đó còn nhớ không em?".

Nhạc phẩm ấy - như bao nhạc phẩm của ông xem chừng ẩn giấu nhẹ nhàng nét lãng mạn Hà Nội, nơi ông sinh ra; lồng trong màu xanh thăm thẳm Đà Lạt tuổi thiếu niên và cả nét thổn thức xóm đạo Ông Tạ, nơi ông thành danh: "Rồi những đêm thế trần đón Noel - Lang thang qua miền giáo đường dấu yêu - Tiếng thánh ca ngày xưa vang đêm tối - Nhớ quá đi thôi giọng hát ai buồn…".