TTND.GS.BS. Hoàng Bảo Châu, cây đại thụ của nền y học cổ truyền Việt Nam đã qua đời ngày 23/11/2025. Sự ra đi của ông để lại khoảng trống lớn trong giới chuyên môn và trong lòng nhiều thế hệ học trò.

Hơn nửa thế kỷ cống hiến, GS Hoàng Bảo Châu được kính trọng như biểu tượng của sự bền bỉ, cẩn trọng và lòng thương yêu người bệnh, trọn đời tận hiến cho nghiên cứu, giảng dạy và chữa bệnh.

GS. Hoàng Bảo Châu là 1 trong 106 trí thức khoa học công nghệ tiêu biểu được Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam tôn vinh năm 2022.

Người thực hiện sứ mệnh gắn kết di sản y học cổ truyền với y học hiện đại

Trong suốt đời làm khoa học và giảng dạy, GS Hoàng Bảo Châu luôn kiên trì theo đuổi mục tiêu mà ông coi là sứ mệnh: kết nối giữa di sản y học cổ truyền với những thành tựu của y học hiện đại để mang lại hiệu quả điều trị tối ưu cho người bệnh.

Ông là một trong những người tiên phong đưa YHCT vào điều trị các bệnh lý phức tạp, mở ra hướng hỗ trợ cho nhiều ca bệnh mà y học hiện đại thời điểm đó chưa giải quyết được.

Cùng với đó, ông cũng là một trong những người đi đầu trong tư duy kết hợp, mở ra hướng tiếp cận mới cho chẩn đoán và điều trị, coi đó là con đường để tận dụng thế mạnh hai nền y học và khắc phục hạn chế của mỗi bên.

Theo ông, muốn thực hiện được sự kết hợp ấy, bắt buộc phải có một đội ngũ thầy thuốc nắm vững và hiểu sâu cả Đông và Tây y, để có đủ kiến thức đối chiếu, phân tích và ứng dụng linh hoạt trong thực hành lâm sàng.

Theo GS Hoàng Bảo Châu, từ hàng nghìn năm trước, khi Tây y chưa hiện diện, người Việt đã dựa vào cây cỏ, vào những bài thuốc và kinh nghiệm lưu truyền của cha ông để chữa bệnh, giúp bao thế hệ vượt qua hiểm nghèo. Nếu bỏ đi kho tàng quý báu ấy, theo ông, sẽ là một điều vô cùng đáng tiếc.

Tuy nhiên, ông cũng khẳng định rằng không thể để YHCT đứng ngoài sự tiến bộ của thời đại. Vì vậy, ông dành tâm huyết nghiên cứu các phương pháp điều trị mới, phát triển những kỹ thuật châm cứu, xoa bóp, phục hồi chức năng, qua đó giúp cải thiện sức khỏe và chất lượng sống cho hàng triệu bệnh nhân trong nhiều thập kỷ.

Chính tinh thần ấy khiến ông trở thành người tiên phong trong việc kiến tạo mô hình y học kết hợp tại Việt Nam. Từ lý luận đến thực hành, ông mong muốn thế hệ sau có thể đọc, hiểu và ứng dụng được tinh hoa y văn cổ một cách dễ dàng và chính xác hơn.

Đó là lý do ông dành nhiều năm biên soạn và xuất bản loạt sách sử dụng ngôn ngữ hiện đại để diễn giải hệ thống kiến thức cổ truyền, gồm “Lý luận cơ bản Y học cổ truyền” (1995–1996), “Phương thuốc cổ truyền” (1995, 1997), “Thuốc cổ truyền và ứng dụng lâm sàng” (1999), “Kim quỹ bệnh học” (2012) và “Nội dung cơ bản của Nội Kinh” (2016).

Viết mỗi cuốn cũng mất vài năm, tuy nhiên ông vẫn nỗ lực làm, vì ông muốn diễn đạt lại sao cho rõ ràng, cô đọng và phù hợp với tư duy người đọc hôm nay. “Một số lương y đọc sách cũ có thể không hiểu, nhưng viết theo kiểu mới thì sẽ hiểu ngay”, GS Hoàng Bảo Châu chia sẻ.

Suốt đời làm theo lời dạy y đức từ những người thầy lớn

GS Hoàng Bảo Châu sinh năm 1929 tại Hưng Yên, trong một gia đình có truyền thống y học. Từ khi còn trẻ, ông đã được tiếp xúc với nền tảng y lý từ gia đình và sau này trở thành học trò của nhiều bậc thầy lớn trong ngành Y học cổ truyền, tiếp thu tinh hoa y học Việt Nam và Trung Quốc.

Ông bắt đầu con đường y khoa tại Đại học Y Việt Bắc, rồi được cử sang Trung Quốc học tại các cơ sở đào tạo YHCT uy tín. Trở về nước, ông đảm nhiệm nhiều trọng trách và trở thành Viện trưởng Viện Y học Cổ truyền Việt Nam (nay là Bệnh viện Y học Cổ truyền Trung ương), nơi được xem là cái nôi của YHCT hiện đại ở nước ta.

Với vai trò nhà giáo, TTND.GS. Hoàng Bảo Châu đã giảng dạy, truyền nghề và chuẩn hóa tri thức cho nhiều thế hệ thầy thuốc. Ông từng là giảng viên tại Đại học Y Hà Nội.

Theo lời kể của ông, tuổi thơ của ông nhiều thiếu thốn. Khi đang học tiểu học, cha mất sớm, mẹ tảo tần nuôi các con ăn học. Tháng 11/1950, khi được Sở Y tế Liên khu III cử đi học Đại học Y Việt Bắc, ông nhận tin mẹ lâm bệnh nặng. Muốn ở lại chăm mẹ, ông xin hoãn nhập học, nhưng mẹ động viên con trai phải lên đường. Bà nói: “Sống chết có số, nếu số mẹ phải mất thì con có ở nhà cũng vậy.” Nghe lời mẹ, ông rời quê nhập học, mở ra hành trình trọn đời với nghề thầy thuốc.

Nhìn lại chặng đường ấy, GS Hoàng Bảo Châu luôn nhắc mình may mắn được học những người thầy vĩ đại như GS Hồ Đắc Di, GS Tôn Thất Tùng. Từ họ, ông học không chỉ kiến thức y khoa mà còn sự lạc quan, tinh thần vượt khó và đặc biệt là y đức của người làm nghề cứu người.

Những năm học tập ở Việt Bắc vô cùng gian khổ, xung quanh khu ở vẫn còn dấu chân thú dữ. GS Hồ Đắc Di thường pha trò, kể chuyện vui để học trò quên đi thiếu thốn. Còn GS Tôn Thất Tùng đã luôn chỉ bảo học trò rất cặn kẽ. Đường về nhà qua con suối, thầy Tùng thường hay mang theo con dao để gặp rắn rết, thú dữ còn chém.

“Chúng tôi không chỉ được học ở các thầy những kiến thức về chuyên môn mà còn ở nhiều phẩm chất quý, tinh thần vượt khó vượt khổ, lạc quan, và đặc biệt là y đức. Các thầy luôn dặn, đã làm nghề y phải hết lòng thương yêu bệnh nhân. Và cả cuộc đời tôi cũng luôn làm theo lời dạy của các thầy”, GS Hoàng Bảo Châu chia sẻ.

GS Châu cho hay, niềm hạnh phúc lớn nhất trong sự nghiệp của ông, chính là được tận mắt nhìn bệnh nhân hồi phục. Ông đặc biệt nhớ về những năm dịch bại liệt bùng phát ở nước ta, nơi mà từng ngày ông cùng đồng nghiệp tiếp nhận các em nhỏ đến châm cứu. Những trường hợp được đưa đến sớm có tới 90% cơ hội khỏi hẳn; chậm một tháng thì hy vọng chỉ còn 10%; để đến một năm thì chỉ còn vài ba phần trăm.

Mỗi lần một đứa trẻ quay lại được cuộc sống bình thường, với ông, đó không chỉ là niềm vui mà còn là một sự đổi thay lớn của cả cuộc đời bệnh nhân. Ông gọi đó là “hạnh phúc lớn nhất” của người thầy thuốc.