Nguồn cội “tinh hoa đất trời” Thanh Hà

“Năm nay cây vải tổ sai trĩu quả là tín hiệu báo một mùa vải bội thu”, ông Hoàng Văn Lượm (cháu đích tôn đời thứ 5 của cụ Hoàng Văn Cơm) vừa nói vừa chỉ lên cây vải Tổ, nơi những chùm quả sai chi chít, chồi lên trên những tán lá xanh tốt, phủ kín tất cả các cành cây.

Theo ông Lượm, năm nay điều kiện thời tiết rất thuận lợi, sức khỏe cây vải tổ tốt nên ông quyết định cho cây ra hoa kết trái. Thông thường, cây vải tổ sau khi cho ra quả một vụ sẽ cho nghỉ một vụ để cây có thời gian phục hồi, phát triển. Không chỉ cây vải tổ, các cây vải thiều thuộc dòng “con, cháu” trong khuôn viên vườn nhà thờ cụ Hoàng Văn Cơm cũng cho ra rất nhiều quả.

Cây vải tổ đến nay đã gần 160 tuổi, do cụ Hoàng Văn Cơm (1848-1923), người làng Thúy Lâm (huyện Thanh Hà, Hải Dương) trồng. Sử sách ghi lại, thời Tự Đức (1847 - 1883), cụ Hoàng Văn Cơm buôn bán hoa quả từ vùng Thanh Hà ra Hải Phòng. Trong một lần dự tiệc với người Hoa kiều vốn gốc gác ở vùng Thiều Châu (tên gọi khác là Triều Châu), cụ được mời ăn loại vải ngon nên đã lấy 3 hạt ươm ở vườn nhà. Cây vải tổ khi đó là cây duy nhất sống được và cho ra quả rất ngọt ngon. Cụ Cơm chiết cành, nhân giống thành những vườn vải thiều rộng khắp vùng Hải Dương và các địa phương lân cận.

Do xuất phát từ vùng Thiều Châu nên gọi là vải thiều. Vải thiều được trồng ở vùng đất phù sa ven sông Thái Bình, hợp khí hậu, thổ nhưỡng nên cho ra loại quả ngon nức tiếng mà người dân hết lời ngợi ca: “Cau Phù Tải, vải Thúy Lâm”.

Thời điểm này cây vải tổ quả vẫn còn xanh, chưa đến kỳ thu hoạch nên PV và những du khách đến chiêm ngưỡng chưa được thưởng thức vị ngon của trái vải tổ. Theo lời ông Lượm, trái của cây vải tổ nhỏ, hạt nhỏ, cùi dầy, vị ngọt sắc, bóc không bị nước dính tay. Do là giống vải ngon, vải thiều Thanh Hà từng là sản vật tiến vua.

Tháng 6/1958, nhân dân làng Thúy Lâm đã đem 30kg vải thiều lên Phủ Chủ tịch ở Hà Nội để biếu Bác Hồ. Bác khen Thúy Lâm có giống vải quý, ăn rất ngon và khuyến khích nhân dân phát triển giống vải này.

Năm 1992, Trung ương Hội làm vườn Việt Nam đã tặng bia ký, bằng khen cho cụ Hoàng Văn Cơm. Nhân dân trong vùng tôn vinh cụ là ông tổ Vải thiều. Năm 2016, cây vải tổ được xác lập kỷ lục là "Cây vải thiều lâu năm nhất Việt Nam". Để bảo tồn, lưu giữ và phát triển nguồn gen của cây vải tổ, năm 2019-2020, Sở Khoa học và Công nghệ Hải Dương đã đặt hàng UBND huyện Thanh Hà thực hiện đề tài "Ứng dụng tiến bộ kỹ thuật bảo tồn và phát triển nguồn gen quý cây vải tổ".

Những ngày này, khi Thanh Hà vào mùa vải, người dân du khách ở trong và ngoài nước nườm nượp kéo về khuôn viên nhà thờ cụ Hoàng Văn Cơm để tham quan, chiêm ngưỡng cây vải tổ. Trong đó cũng có nhiều người dân trồng vải ở khắp nơi về thắp hương tưởng nhớ công lao cụ Cơm. Trong nhà thờ cụ Cơm vẫn còn treo bức trướng đỏ với dòng chữ: “Nhân dân các dân tộc huyện Lục Ngạn biết ơn cụ Hoàng Văn Cơm (ông tổ vải thiều)” và một tấm bia ký do nhân dân huyện Thanh Hà dựng khắc dòng chữ ghi nhớ công lao của cụ được đặt tại khuôn viên nhà thờ.

Ông Hoàng Văn Lượm cho biết, mỗi năm cây vải tổ thường đón khoảng 1,5 vạn du khách, trong đó mùa vải chín khoảng 1 vạn du khách đến tham quan, chiêm ngưỡng, để tìm hiểu thứ đặc sản nguồn cội “tinh hoa đất trời” của huyện Thanh Hà cũng như của tỉnh Hải Dương.

Vươn tầm thế giới, giúp nhiều hộ dân vươn lên làm giàu

Rời khuôn viên nhà thờ cụ Hoàng Văn Cơm, nơi có cây vải tổ khi những tia nắng đầu hè chói chang, chúng tôi bị choáng ngợp trong sắc đỏ giữa những vườn vải sớm đang rộ chín.

Trên những con đường dẫn đến các vườn vải là những căn nhà khang trang cho thấy cuộc sống người dân Thanh Hà đổi thay nhờ vải thiều. Du khách có thể hái những trái vải ven đường thưởng thức trong sự hào sảng, niềm nở của người Hải Dương.

Theo lãnh đạo Phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Thanh Hà, toàn huyện hiện có 3285 ha trồng vải, trong đó 2000 ha là vải sớm, trà vải chính vụ khoảng 1.285 ha. Diện tích vải đạt tiêu chuẩn VietGAP khoảng 500ha, GlobalGAP 115 ha. Các vùng vải tại các xã Thanh Quang, Thanh Cường, Thanh Xá, Thanh Sơn... đã hình thành chuỗi liên kết từ sản xuất, thu hoạch đến tiêu thụ và xuất khẩu.

Đến nay, sản phẩm vải thiều Thanh Hà đã được chứng nhận “chỉ dẫn địa lý” và nhiều danh hiệu uy tín khác như “Top 10 sản phẩm uy tín chất lượng” và là đặc sản “Tinh hoa đặc sản 3 miền”, giải thưởng “Thương hiệu vàng”, chứng nhận “Thương hiệu Thực phẩm an toàn tin dùng”, Top 10 Thương hiệu nhãn hiệu nổi tiếng, Thương hiệu vàng nông nghiệp Việt Nam…

Không chỉ chinh phục thị trường nội địa mà còn vươn sang thị trường các nước như Nhật Bản, EU, Mỹ...Vụ vải này, huyện Thanh Hà có 45 vùng sản xuất vải được cấp 167 mã số vùng trồng đủ điều kiện xuất khẩu đi các thị trường khó tính như Mỹ, Nhật Bản, Úc, Trung Quốc, Thái Lan. Có 20 mã số cơ sở đóng gói được cấp phép phục vụ xuất khẩu. Dự kiến, sản lượng vải của huyện Thanh Hà đạt khoảng 38.000 tấn, trong đó vải sớm 28.000 tấn; vải chính vụ khoảng 10.000 tấn.

Thời điểm PV có mặt tại xã Vĩnh Cường, người dân đang bước vào chính vụ thu hoạch trà vải sớm gồm u trứng trắng, u trứng gai, u hồng…Năm nay, thời tiết thuận lợi giúp vải được mùa, lại được giá, khiến người dân vô cùng phấn khởi, kỳ vọng một mùa bội thu.

Ông Đặng Văn Hùng, Giám đốc Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp Thanh Cường, xã Vĩnh Cường dẫn PV đến vườn vải của gia đình ông Trịnh Đình Lãi. Gia đình ông Lãi trồng khoảng 4 mẫu với gần 300 cây vải u trứng sớm.

Vừa thu hoạch những trái vải căng bóng, đỏ au, ông Trịnh Đình Lãi phấn khởi cho biết, năm nay vải sai quả, không chỉ trên cành, thậm chí thân cây cũng sum suê trái. Ước tính ông Lãi sẽ thu hoạch khoảng 10 tấn vải. Ông Lãi cũng kỳ vọng vào vải u trứng trắng, loại vải ngon, đẹp mã và có giá trị cao khi thu hoạch khoảng 15 ngày sau.

Theo ông Lãi, giá vải u trứng sớm năm nay dao động từ 35.000-45.000 đồng/kg. Thương lái đổ về mua rất đông, chủ yếu để xuất sang Trung Quốc. Mức giá có biến động nhẹ theo ngày nhưng nhìn chung đều mang lại niềm vui lớn cho người trồng. “Nhiều năm qua, đối với những người nông dân Thanh Hà như tôi, cây vải vẫn là cây chủ lực, mang lại nguồn thu nhập chính cho gia đình. Cùng với sự tiến bộ của khoa học, kỹ thuật, gia đình sẽ tiếp tục chăm sóc vải để cho ra thị trường những sản phẩm ngon nhất, bảo đảm chất lượng, an toàn”, ông Lãi nói.

Ông Đặng Văn Hùng, Giám đốc HTX dịch vụ Thanh Cường cho biết toàn xã Vĩnh Cường có khoảng 450 ha trồng vải, trong đó 30% là giống chín sớm. Hiện tại, xã đang quy hoạch 8 vùng trồng vải theo tiêu chuẩn VietGAP, với mỗi cây đều được gắn mã QR để truy xuất nguồn gốc. Đây là hướng đi bền vững, giúp nâng cao giá trị và mở rộng thị trường cho quả vải Thanh Hà.

Tại các điểm thu mua vải ở huyện Thanh Hà những ngày này luôn tấp nập. Hàng dài xe tải, xe container nối đuôi nhau về nhập hàng để mang đặc sản nổi tiếng của Hải Dương ra quốc tế.

Tại cơ sở thu mua của bà Nguyễn Thị Hải, không khí làm việc nhộn nhịp với hàng chục công nhân đóng gói vải. Vải sau khi thu hoạch được đóng vào thùng xốp, bảo quản bằng lớp giấy lạnh để giữ tươi. “So với năm ngoái, vải năm nay đẹp mã hơn, giá tốt hơn. Mỗi ngày, cơ sở chúng tôi thu mua khoảng chục tấn vải để xuất sang Trung Quốc. Vụ u trứng sớm đã bắt đầu cách đây một tuần, hết tuần này sẽ chuyển sang thu hoạch u trứng trắng. Giá loại này dự kiến dao động từ 70.000-75.000 đồng/kg”, bà Hải nói.

Tại điểm thu mua của Hợp tác xã mua, chế biến nông sản Thanh Hà ở thôn Phúc Giới (xã Thanh Quang), bình quân mỗi ngày điểm này thu mua khoảng từ 15-20 tấn vải. Giá vải hiện đang dao động từ 30.000 đồng đến 80.000 đồng/kg tùy loại vải. Trong đó, giá vải u trứng trắng hiện nay dao động từ 70-80.000 đồng/kg.

Theo lãnh đạo huyện Thanh Hà, nhằm đẩy mạnh kết nối quảng bá, tiêu thụ loại quả đặc sản này đến thị trường trong nước và quốc tế, sáng ngày 30/5, huyện cùng Văn phòng UBND tỉnh Hải Dương phối hợp với Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương), Sở Công Thương tổ chức Lễ Mở vườn thu hoạch tại vườn vải thôn Thanh Lanh, xã Thanh Quang, huyện Thanh Hà và Lễ Cắt băng xuất khẩu vải thiều tại quảng trường Thanh Bình, huyện Thanh Hà.

Đáng chú ý, Hội nghị xúc tiến thương mại vải thiều Thanh Hà có sự tham dự của 50 đến 60 đại biểu từ điểm cầu nước ngoài và đại diện lãnh đạo UBND tỉnh, đại biểu Bộ Công Thương, đại diện các doanh nghiệp thu mua, chế biến, xuất khẩu trong và ngoài tỉnh, đại diện một số hợp tác xã, hiệp hội, cơ sở sản xuất vải… Hội nghị nhằm tạo cơ hội cho các doanh nghiệp, cá nhân sản xuất, chế biến và kinh doanh vải thiều của Thanh Hà nói riêng, của tỉnh Hải Dương nói chung đẩy mạnh xúc tiế​n thương mại, quảng bá chất lượng và thương hiệu, kích cầu tiêu thụ trong nước và xuất khẩu; phát triển thị trường đã có. Đồng thời, tìm kiểm, mở rộng thị trường mới, thị trường tiềm năng thông qua hệ thống Thương vụ Việt Nam tại nước ngoài.​

Với sự nỗ lực của chính quyền các cấp cùng các cơ quan chức năng cũng như người dân trồng vải, vải thiều Thanh Hà đang dần chinh phục những thị trường khó tính nhất, tiếp tục khẳng định, vải thiều Thanh Hà không chỉ là “tinh hoa đất trời”, niềm tự hào của người dân Hải Dương về một thứ quả ngon trứ danh không nơi nào sánh được mà còn giúp người dân đổi thay cuộc sống, mang cả khát vọng vươn xa từ một vùng quê yên bình được bao quanh bởi ba con sông Thái Bình, sông Rạng và sông Văn Úc.