Xôi trám đen ăn rất bùi, ngậy mà không ngấy. Vào mùa trám, món xôi trám đen thường được lựa chọn trong thực đơn của cỗ cưới, đám hỏi, món ăn của các nhà hàng...
Ngày nay ở các chợ Cao Bằng, trám đen vẫn mua bán theo cách truyền thống là đếm từng trăm hoặc khi được chế biến sẵn sẽ bán bằng lạng, cân.
Trám đen không chế biến thành nhiều món như trám trắng. Trám đen chỉ dùng để rang với thịt lợn hoặc ăn đơn thuần sau khi đã sơ chế. Đặc biệt hơn cả là món xôi trám đen rất thơm ngon được nhiều người ưa thích.
Cách làm xôi trám đen cũng không quá cầu kỳ. Trám tươi cho vào nồi đổ ngập quá nửa nước, đun nhỏ lửa. Đảo đều trám trong nồi cho đến khi nước nóng già, tắt bếp để ủ. Trám chín từ từ, tinh dầu trám tan vào nước, trám sẽ bở và có mùi thơm rất dễ chịu. Lúc này có thể ăn trám và chế biến trám.
Dùng dao nhỏ sắc hoặc dùng sợi chỉ cuốn quanh cắt đôi quả trám ra, nhẹ nhàng tách bỏ hạt. Nếu muốn để dành ăn dần trong thời gian lâu có thể vài năm thì bỏ trám đã om ngâm trong dầu ăn.
Thông thường, người ta cho vào mỗi nửa quả trám một ít muối hoặc bột canh bóp cho trám dẹt lại là để được khá lâu để ăn dần. Nếu để trong tủ lạnh cũng được lâu nhưng trám bị khô không được ngon.
Đối với món xôi, sau khi om chín, trám đen được bóc lớp vỏ mỏng dính bên ngoài rồi tách hạt lấy phần cùi.
Muốn nấu xôi trám ngon, phải chọn được nếp nương đúng mùa, đem ngâm với nước chừng 3 tiếng, sau đó vo lại thật sạch, xóc với chút xíu muối để xôi vừa dền, dẻo lâu lại đậm đà.
Tiếp theo, đặt chõ lên bếp, khi nước trong chõ bắt đầu sôi thì nhẹ nhàng đổ gạo vào, xếp thịt trám lên trên cùng. Khoảng 30 phút là xôi chín, nhấc ra, rưới thêm 1 thìa cà phê mỡ thăn heo rồi đùng đũa tre đánh đều sao cho trám và xôi quyện lẫn với nhau.
Xôi nếp đồ xong có màu tím khá đẹp mắt. Món xôi trám ngon nhất khi ăn cùng muối vừng đen hoặc lạp xưởng Cao Bằng. Thông thường cứ khoảng 1 cân gạo nếp sẽ kết hợp với khoảng 2 – 3 lạng trám.
Trong mâm cỗ người vùng cao, màu tím hồng của đĩa xôi trám nổi bật giữa những màu sắc của sản vật núi rừng, chỉ nhìn thôi đã ứa nước miếng và muốn xà ngay xuống ăn cho thỏa cơn thèm.
Mùi thơm của nếp hòa quyện với mùi thơm của trám tạo mùi thơm kích thích người ăn. Xôi trám của Cao Bằng vừa dẻo, vừa thơm, ăn một lần nhớ mãi. Ảnh: Internet.
