Tháp Bút và Đài Nghiên là khối kiến trúc thuộc khu di tích đền Ngọc Sơn, Hà Nội. Những công trình kiến trúc tinh tế này đưa du khách đến một thế giới của vẻ đẹp kiến trúc và sự kết hợp độc đáo giữa nghệ thuật và lịch sử.
 |
| Tháp Bút và Đài Nghiên là những công trình kiến trúc tinh tế tại Hồ Gươm, Hà Nội, đưa ta đến một thế giới của vẻ đẹp kiến trúc và sự kết hợp độc đáo giữa nghệ thuật và lịch sử. |
Theo sử chép, hai công trình này được án sát Hà Nội đương nhiệm Đặng Huy Tá và án sát nghỉ hưu Nguyễn Văn Siêu cho xây dựng năm 1865 dưới thời vua Tự Đức. Tháp Bút được xây dựng trên nền một ngọn núi có tên là Núi Độc Tôn. Tương truyền, chúa Trịnh Doanh sau khi đánh thắng giặc đã cho lính đắp núi Độc Tôn và lập đàn tế tại đây. Về sau, Nguyễn Văn Siêu cho xây dựng ngọn Tháp trên núi này với nguyện vọng “Núi biểu trưng cho chiến công, tháp tượng trưng cho văn hóa, tháp được nhờ núi mà cao thêm, núi nhờ tháp mà được truyền mãi”.
Tháp Bút nằm ở phía ngoài lối vào của Đền Ngọc Sơn. Ngọn núi Độc Tôn nơi dựng tháp là một núi đá xếp có đường kính 12m, cao 4m. Tháp Bút có dạng hình vuông gồm năm tầng. Đỉnh Tháp là một ngòi bút lông dựng ngược chỉ lên trời, cả cán và ngòi bút cao 0.9m. Tổng cộng chiều cao của công trình tháp bút là 28m, tại ba tầng giữa tháp có khắc 3 chữ “Tả Thanh Thiên” bằng chữ Hán – có nghĩa là “Viết lên trời xanh”, thể hiện hào khí ngút trời của những bậc sĩ phu thời xưa.
 |
| Trong di tích đền Ngọc Sơn, Đài Nghiên – Tháp Bút trở thành những biểu tượng đặc sắc, là minh chứng rõ ràng cho sự giao thoa tinh tế giữa triết lý, nghệ thuật và lịch sử. |
Đài Nghiên, với hình dạng hình nghiên mực thanh nhã, đem lại sự êm dịu và tươi mới. Sự cân đối và đồng đều trong từng đường nét tạo ra một vẻ đẹp tinh tế và trấn an.
Đài Nghiên được tạc nguyên khối từ một tảng đá xanh, có hình trái đào cắt ngang theo chiều dọc và được khoét lõm vào lòng chảo. Nghiên có bề dài khoảng 0.97m, chiều ngang 0.8m và cao 0.3m. Đội nghiên là ba con thiềm thừ (con cóc), trên thân nghiên có khắc 64 chữ Hán của chính Thần Siêu viết, bài văn có hàm ý rất sâu sắc, với đại thể nghĩa muốn khuyên vua chúa ngày xưa nếu biết dùng người thì sẽ làm được nhiều việc; tuy vậy nhiều nhà sử học đã cho rằng chữ trên đài nghiên đã bị chỉnh sửa và đục bớt nhiều từ so với bản chính của cụ Siêu.
 |
| Trên nóc cổng, nghiên mực được đặt trên một trụ khối hình hộp. |
Cùng với Tháp Bút, Đài Nghiên đã tạo nên một không gian tuyệt vời, kết nối tâm hồn và làm cho người ta cảm nhận được vẻ đẹp thăng trầm của lịch sử và văn hóa Việt Nam. Vẻ đẹp của Tháp Bút - Đài Nghiên không chỉ là vẻ đẹp vật lý mà còn chứa đựng trí tuệ và lòng yêu nước, làm cho chúng trở thành biểu tượng vững chắc của văn hóa Việt Nam nói chung và thủ đô Hà Nội nói riêng.
“Rủ nhau xem cảnh Kiếm Hồ,
Xem cầu Thê Húc, xem chùa Ngọc Sơn.
Đài Nghiên, tháp Bút chưa mòn,
Hỏi ai xây dựng nên non nước này”
 |
| Tháp Bút và Đài Nghiên nằm trong quần thể di tích đền Ngọc Sơn, Hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội. |
Hơn 150 năm trôi qua, Đài Nghiên – Tháp Bút vẫn là nguồn cảm hứng không ngừng, là di tích lịch sử và văn hóa trường tồn giữa lòng thành phố Hà Nội hiện đại. Sự cổ kính và trầm lặng của chúng tạo nên một bức tranh độc đáo, nơi tinh thần của quá khứ vẫn còn nguyên vẹn, tận hưởng sự bình yên giữa sự hối hả của cuộc sống đô thị ngày nay. Đó là một chứng nhận rõ ràng cho sức mạnh bền vững của văn hóa và lịch sử Việt Nam.
Tháp Bút và Đài Nghiên không chỉ là những tác phẩm kiến trúc độc đáo mà còn là những biểu tượng văn hóa, thể hiện triết lý cao siêu và tinh thần hướng thiện. Trong quần thể di tích đền Ngọc Sơn và hồ Hoàn Kiếm, chúng nổi bật như những viên ngọc quý, làm tăng thêm giá trị và ý nghĩa của không gian này.
