Chỉ khoảng nửa giờ trước khi tàu vũ trụ Soyuz 11 của Liên Xô dự kiến hạ cánh vào ngày 30/6/1971 xuống một thảo nguyên ở Kazakhstan, Trung tâm kiểm soát chuyến bay ở Yevpatoriya, phía Tây Crimea đã trải qua một sự im lặng bất ngờ.
3 nhà du hành vũ trụ của Liên Xô, gồm Georgy Dobrovolsky, Vladislav Volkov và Viktor Patasayev – đang trong hành trình trở lại Trái Đất sau chuyến đi phá vỡ kỷ lục về khoảng thời gian ở trên trạm vũ trụ Salyut 1. Khi con tàu quay trở lại, một nhân viên liên lạc với phi hành đoàn ở Yevpatoriya đã bày tỏ lo ngại về không nhận được báo cáo liên tục từ các nhà du hành vũ trụ.
“Chúng tôi đã yêu cầu Dobrovolsky liên tục báo cáo khi module hạ cánh đi vào vùng phủ sóng của chúng tôi, nhưng không có một lời đáp nào. Thật lạ khi Volkov không nói gì. Trong phiên liên lạc lần trước, anh ấy đã nói rất nhiều”, nhân viên phụ trách liên lạc Aleksei Yeliseyev cho biết, theo lời kể của kỹ sư vũ trụ Boris Chertok trong cuốn hồi ký 4 tập có tên “Tên lửa và con người”.
Module hạ cánh tiếp đất vào khoảng 2h sáng, cách thị trấn Karazhal 90km về phía Tây Nam. Một đội giải cứu ngay lập tức được triển khai. Đã có khoảng 20 phút im lặng khi trạm kiểm soát không nhận được thông tin nào. Cuối cùng, một kỹ sư hàng đầu của Liên Xô thông báo tin tức: 3 phi hành gia được phát hiện “ngồi trong tư thế bất động”, họ đã chết bên trong con tàu.
Tới thời điểm tổ chức lễ tang cấp nhà nước cho ba phi hành gia anh hùng thì mới rõ thêm nhiều thông tin về nguyên nhân cái chết của họ là vấn đề kỹ thuật bên trong tàu vũ trụ, chứ không phải do tình trạng sức khỏe thể chất của cá nhân họ hay việc cả ba sống trong môi trường không trọng lực quá lâu như giải thích ban đầu.
Cabin chứa ba phi hành gia đã bị giảm áp do một van thông khí giữa module quỹ đạo và module hạ cánh bị bật ra trong quá trình tách rời, để module hạ cánh trở về Trái đất.
Vào thời điểm hai module tách khỏi nhau, những quả tên lửa chứa nhiên liệu rắn của tàu Soyuz đã cùng nhau nổ, thay vì phải lần lượt và lực đẩy khổng lồ đã khiến valve cân bằng áp suất bị nhả ra quá sớm, trong lúc module chưa xuống tới độ cao cho phép. Việc hạ áp suất quá nhanh ở độ cao lớn đã khiến cả ba phi hành gia tử vong chỉ trong vòng 30 giây.
Dựa trên dữ liệu từ thiết bị lưu trữ trên module, các nhà điều tra xác định được rằng, moduel quỹ đạo và module thiết bị đã tách rời ở độ cao khoảng 80 dặm (gần 130km) và kéo dài chỉ trong 0,06 giây. "Áp lực nằm ở module hạ cánh đã bắt đầu giảm nhanh đúng vào thời điểm đó.
Vào lúc 1:47:26,5 sáng (theo giờ Moskva), hai giây trước khi tách khỏi module quỹ đạo, áp lực trong module hạ cánh là 915mm thủy ngân - mức bình thường. Nhưng khoảng 115 giây sau, áp lực giảm xuống còn 50mm thủy ngân và tiếp tục giảm. Vì thế không còn một chút không khí nào trong cabin", cựu phi hành gia Ivanovich viết trong cuốn hồi ký "Hai phía của Mặt trăng".
Vị trí của các thi thể trong module hạ cánh cũng cho thấy Dobrovolski và Patsayev đã cố gắng đóng van, nhưng không thể phản ứng đủ nhanh.
Ngay lúc các module quỹ đạo và module thiết bị tách ra, mạch của các phi hành gia đã dao động mạnh: từ 78-85 với Dobrovolski; 92-106 với Patsayev và 120 với Volkov; Vài giây sau khi họ ý thức được tình trạng rò rỉ khí, mạch lại tăng vọt lên: Dobrovolski lên 114, Volkov lên 180. Rồi 50 giây sau khi hai module tách rời, mạch của Patsayev giảm còn 42, cho thấy cơ thể thiếu oxy nghiêm trọng và sau 110 giây thì cả ba trái tim đều ngừng đập.
Một trong những điều đáng tiếc là nếu Dobrovolski, Volkov và Patsayev được trang bị những bộ quần áo du hành vũ trụ khi trở về Trái đất, họ có thể đã sống sót. Thiếu sót đó sau này được khắc phục với việc thế hệ tàu Soyuz tiếp theo được cải tiến mở rộng module hạ cánh, cho phép các phi hành gia mặc bộ quần áo du hành vũ trụ để trở về (mà ba nhà du hành xấu số đã không mặc trên tàu Soyuz 11 do không gian quá chật).
