Ở tuổi ngoài 70, dù đã nghỉ hưu, GS.TS Nguyễn Bảo Vệ vẫn miệt mài gắn bó với đồng ruộng, tiếp tục nghiên cứu và truyền đạt kiến thức cho nông dân. Với sự cống hiến bền bỉ, ông được bà con gọi thân thương là “thầy Vệ” và được Trung ương Hội Nông dân Việt Nam công nhận danh hiệu “Nhà khoa học của nhà nông” năm 2025.

“Thầy Vệ”, người bạn đồng hành của nông dân miền Tây

Không phải ngẫu nhiên mà bà con đồng bằng Sông Cửu Long lại gọi GS.TS Nguyễn Bảo Vệ là “thầy Vệ”. Trong nhiều thập kỷ, ông là gương mặt quen thuộc với nông dân khắp vùng ĐBSCL.

Người ta nhớ hình ảnh một thầy giáo dáng người gầy, đội chiếc nón cũ, lội ruộng cùng bà con để tận mắt quan sát từng loại sâu bệnh, thử nghiệm từng công thức phân bón. Chính sự gần gũi ấy đã giúp ông tìm ra nhiều giải pháp mang tính thực tiễn cao: từ cải tạo đất, tiết kiệm nước, đến các mô hình canh tác lúa hiệu quả, giảm chi phí, tăng năng suất và hướng tới phát triển bền vững.

Không chỉ là một nhà khoa học nghiêm túc, GS.TS Nguyễn Bảo Vệ còn là người thầy của nhiều nông dân. Trên sóng truyền hình, phát thanh hay báo chí, ông thường xuyên chia sẻ kiến thức, giải đáp thắc mắc và hướng dẫn bà con cách áp dụng tiến bộ kỹ thuật. Giọng nói trầm ấm, cách diễn đạt giản dị, dễ hiểu của ông đã tạo dựng niềm tin và sự gắn bó đặc biệt.

Nhiều bà con miền Tây vẫn quen gọi ông bằng hai tiếng “thầy Vệ”, như một sự kính trọng và thân tình. Với họ, ông không chỉ là nhà khoa học đứng trên bục giảng, mà còn là người bạn đồng hành, hết lòng vì sự no đủ của người dân quê lúa.

Chuyển tải nền tảng khoa học dễ hiểu tới bà con

Chia sẻ về cái “duyên nợ” với nông nghiệp, GS.TS Nguyễn Bảo Vệ cho hay, làm nông cũng là một nghề, nhưng đó lại là cái nghề chịu nhiều thiệt thòi vì ít ai được đào tạo chính quy. Phần lớn vẫn theo lối “cha truyền con nối” hoặc tự mày mò, nên thiếu hẳn một nền tảng khoa học vững chắc.

Chính từ thực tế đó, ông càng ý thức rõ trách nhiệm của mình. Được học hành đàng hoàng từ đại học, thạc sĩ đến tiến sĩ, ông có điều kiện tiếp cận kho tàng tri thức khoa học hiện đại. “Tôi luôn trăn trở làm sao chuyển tải các thành tựu khoa học vào tận đồng ruộng”, ông chia sẻ.

GS.TS Nguyễn Bảo Vệ cho rằng, người nông dân tuy thiếu nền tảng khoa học nhưng lại rất sáng tạo trong công việc. Vì thế, ông luôn chọn cách truyền đạt kiến thức khoa học căn bản, còn giải pháp kỹ thuật cụ thể sẽ để bà con tự sáng tạo nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Ông nhận thấy với sự phối hợp này, nông dân làm rất tốt. Vấn đề của họ không phải thiếu kỹ thuật, mà là thiếu nền tảng để lý giải. Chẳng hạn, khi ông giải thích vì sao hạt lúa cần gieo thế nào để bám đất tốt, trên cơ sở khoa học ấy, bà con sẽ tự nghĩ ra cách gieo phù hợp.

Trong hoạt động khuyến nông, qua sóng truyền hình, phát thanh hay báo chí, GS.TS Nguyễn Bảo Vệ luôn cố gắng chuyển tải nền tảng khoa học thay vì chỉ dừng lại ở việc đưa ra các kỹ thuật đơn lẻ.

"Tôi học xong thì về nước chứ ở bển làm chi"

Sinh ra và lớn lên nơi miền Tây sông nước, từ nhỏ ông Vệ đã thấu hiểu nỗi nhọc nhằn của người nông dân quanh năm “bán mặt cho đất, bán lưng cho trời”. Khi chọn con đường học ngành nông nghiệp, chàng trai trẻ khi ấy chỉ mang trong mình một mong muốn giản dị: tìm cách để bà con bớt vất vả, để ruộng đồng không còn quá phụ thuộc vào “trời cho”.

Năm 1973, ông bắt đầu sự nghiệp giảng dạy tại Viện Đại học Cần Thơ. Sau ngày đất nước thống nhất, trường đổi tên thành Đại học Cần Thơ, nơi gắn bó với cả cuộc đời khoa học của ông. Trong thời gian công tác, ông có hai lần được cử đi đào tạo ở nước ngoài.

Từ 1981 đến 1983, ông theo học chương trình Thạc sĩ tại Viện Công nghệ Châu Á (AIT). Giai đoạn 1992 – 1996, ông tiếp tục làm nghiên cứu sinh Tiến sĩ tại Viện Lúa Quốc tế (IRRI) và Đại học Philippines (UPLP). Có người khi ấy cho rằng, với cơ hội mở ra ở nước ngoài, ông sẽ chọn ở lại làm việc. Nhưng ông chỉ cười hiền: “Tôi học xong thì về nước chứ ở bển làm chi”

Gắn bó với Đại học Cần Thơ cho đến khi nghỉ hưu năm 2019, ông đã trải qua hơn 40 năm giảng dạy và nghiên cứu, để rồi trở thành gương mặt thân quen của nông dân khắp Đồng bằng sông Cửu Long.

Dù đã nghỉ hưu, ông vẫn chưa dừng lại. Ở tuổi 74, GS.TS Nguyễn Bảo Vệ tiếp tục đồng hành cùng ngành nông nghiệp với vai trò Phó Chủ tịch Hội đồng khoa học Công ty CP Phân bón Bình Điền. Tại đây, ông cùng đồng nghiệp nghiên cứu, xây dựng chiến lược phát triển sản phẩm NPK cho thương hiệu phân bón Đầu Trâu, góp phần nâng cao hiệu quả canh tác cho hàng triệu nông dân cả nước.

GS.TS Nguyễn Bảo Vệ khẳng định, bón phân cũng như dùng thuốc bảo vệ thực vật, muốn hiệu quả phải tuân thủ nguyên tắc “bốn đúng”: đúng loại, đúng lượng, đúng lúc và đúng cách. Làm được điều này không chỉ giúp cây trồng hấp thu tối đa dinh dưỡng, nông dân tiết kiệm chi phí mà còn bảo vệ đất và môi trường.