Một ngày của bà Nga (người phụ nữ 40 năm sống ở vỉa hè Sài Gòn) bắt đầu bằng việc xếp gọn chiếc ghế gấp bà nằm ngủ bên trong quán cà phê ở quận 1.

Bữa sáng gồm một bát mì tôm, ly cà phê đen và một vốc thuốc chữa tiểu đường uống kèm trà đá pha loãng. Từ quán gần hồ Con Rùa, bà lăn nhanh những vòng xe đến nhà thờ Đức Bà, khệ nệ ôm chiếc hộp đựng kẹo cao su đặt xuống ven đường.

40 năm nay, người phụ nữ đó luôn ở khu vực này cùng với nỗi lo về khoản nợ 500.000 đồng mỗi ngày. Đó là tiền vốn đại lý cho vay để bà lấy kẹo về bán. Chiếc hộp nhựa đựng mấy chục gói kẹo cao su như tài sản quý giá nhất của bà.

“Ngày nào tôi cũng cầu Chúa cho tôi may mắn bán được thật nhiều để đủ tiền trả cho người ta”, bà Nga nói, tay với lấy bình nước rót cho mình ly trà để uống thuốc.

Ký ức cuộc di cư năm 12 tuổi

Không quá nhiều ký ức thời thơ ấu đọng lại, hoặc những thứ bà chỉ muốn quên, không bao giờ phải nhắc đến. Đến cả họ của mình, bà Nga cũng không nhớ.

Bằng giọng điệu bình thản, bà nhắc chuyện cha mẹ qua đời khi mới 4 tuổi. Không ai nói cho bà biết vì sao bố mẹ mất. Bà cũng không nhớ đám tang đã diễn ra thế nào. Hai ngôi mộ được dựng lên ngay sau nhà, sau tìm không thấy nữa.

Những ngày tháng đó, bà sống trong sự cưu mang của hàng xóm. Người ta cho bà ăn uống ngủ nghỉ, nhưng không cho tiền đi học. Tuổi thơ của bà không bảng đen, phấn trắng đến trường như các bạn cùng trang lứa.

Dẫu vậy, vẫn bà thể đọc vanh vách tên của các đường ven khu vực Nhà thờ Đức Bà, Sài Gòn.

Mảng sáng duy nhất trong vùng ký ức của người phụ nữ này là năm 12 tuổi, bà theo chân những người hàng xóm nhảy tàu từ Thanh Hóa vào Đồng Nai sinh sống.

“Nhà ga đông lắm, tàu vừa chạy thì mấy người hàng xóm nhảy lên rồi kéo tôi nhảy theo. Tôi đi theo người ta chứ đâu bà biết gì”, bà nhớ lại.

Vào Đồng Nai, bà lại nghe “người ta” kể nhiều về một vùng đất khác, một nơi rất đông đúc và nhiều nhà cao tầng. Quan trọng là bà có thể kiếm tiền ở đó. Vậy là bà lên xe khách chạy thẳng ra bến xe Miền Đông. Lần này không bà người hàng xóm nào đi cùng nữa.

Vào chính khoảnh khắc đặt chân lên mảnh đất "đẹp lắm" ấy, bà có trải nghiệm đáng quên nhất trong cuộc đời mình. “Tôi mệt quá nên ngủ quên ở đâu không nhớ rõ. Đến khi tỉnh dậy thấy mình bị lột hết quần áo, người thì đau nhức. Lúc đó mới hiểu ra mình vừa bị làm sao”, bà Nga nhắc lại ký ức xảy ra vào khoảng thời gian vừa dậy thì.

Kể từ đó về sau, “đàn ông” là hai từ bị cấm kỵ trong tất cả các cuộc nói chuyện của bà. Cũng chính vì thế, người phụ nữ này không bao giờ có ý định lập gia đình.

Nếu ký ức là một khoảng không gian thì bà Nga cũng như bao người khác, đã đi qua cả vùng sáng, vùng tối và một vùng sương mù trong suốt tuổi thơ của mình.

“Thà chết đói chứ không chịu xin ăn”

Khó ai có thể tượng tưởng một đứa trẻ 13 tuổi đã sống một mình ở Sài Gòn như thế nào. Trước khi ở “ngôi nhà” hiện tại, bà sống một cuộc sống ở vỉa hè thành phố. Mỗi ngày, bà thức giấc trên ghế đá công viên với hành trang là vài ba bộ đồ mang theo từ Đồng Nai và đôi chân tập tễnh do dị tật từ nhỏ.

“Hồi thiếu nữ tôi cũng đẹp, da trắng bóc. Các chị em giới thiệu cho người này người kia mà tôi đâu bà thiết tha yêu đương gì”, bà Nga nói rồi cười to.

Trong số “các chị em” được nhắc tới, có bà Lan bán nước ở hồ Con Rùa. Hai người phụ nữ quen nhau từ hồi bà Nga vừa đặt chân lên thành phố. Bà Lan có nhà, có chồng, còn bà Nga thì không gì cả.

Nhưng những điều ấy không tạo khoảng cách giữa hai người phụ nữ trạc tuổi. Hai người trở thành bạn, nhưng chưa bao giờ bà Nga mở lời nhờ đến sự giúp đỡ của bà Lan. Mỗi người một cuộc sống riêng và họ chỉ tìm đến nhau để kể lể, tâm sự những câu chuyện thường ngày.

“Chúng tôi là bạn, có chuyện buồn vui gì cũng chia sẻ cho nhau. Chứ tôi không giúp được gì cho bà Nga hết”, bà Lan nói.

Dù vậy, một người bạn tâm giao có lẽ đã là món quà đáng quý với bà Nga. “Hồi thiếu nữ, bà ấy thỉnh thoảng mua cho tôi vài bộ đồ lót, có khi bà cho dùng chung cả phấn son”, bà Nga kể về người bạn của mình.

Những ngày một thân một mình sống ở thành phố đông dân nhất cả nước, bà Nga học cách sinh tồn để không phải đi “xin ăn”. Năm 20 tuổi, bà từng bị bắt lên đồn trong một lần xô xát với đám thanh niên đường phố. Khi ấy, một phụ nữ tên Tuấn đã chuộc bà về nuôi và cho sống cùng trong một ngôi nhà trên đường Điện Biên Phủ.

Khoảng thời gian đó với bà Nga là những tháng ngày sung sướng nhất của cuộc đời. Bà được ăn uống, chăm sóc tử tế. “Nhưng lúc nào tôi cũng có cảm giác đang mắc nợ người ta”, bà nhớ lại.

Sau một thời gian sống trong cảm giác “mắc nợ” đó, bà kiên quyết chuyển ra ngoài. Dù rằng “ngôi nhà” tiếp theo bà đi đến lại là ghế đá ở công viên quận 1 và vỉa hè ven Nhà thờ Đức Bà. Ở đó không có đồ ăn, nước uống, không có quần áo đẹp để mặc nhưng bà được làm chủ cuộc đời mình.

“Ở đây nhiều người tốt, nhưng tôi thà chết đói chứ không bao giờ xin ăn”, bà Nga quả quyết.

Đến một ngày, khi đã mở lòng hơn, bà nhận sự giúp đỡ của một chủ quán cà phê. Sau 22h, khi quán đã hết khách, bà được kê giường gấp ngủ nhờ ở bên trong. 6h sáng, trời vừa hửng nắng, bà tỉnh dậy và rời khỏi quán trước khi có khách. Bà không quay về quán trong ngày.

Tháng 11/2018, bão số 9 - Usagi quét qua Sài Gòn khiến bà đổ bệnh. Mưa lớn, đường ngập, không ai đi lên hồ Con Rùa hay nhà thờ Đức Bà, bà không thể bán hàng được nữa.

Hôm đó, bà mua 2 ổ bánh mì đặc ruột. Nửa ổ ăn bữa sáng, nửa ổ ăn bữa trưa, ổ còn lại để dành cho bữa tối. Căn bệnh tiểu đường bắt đầu giở chứng, cả người đau nhức, bà không thể đi đâu được. Bà xin chủ quán cho ở trong quán cà phê cả ngày, nhất quyết không gọi điện cho bà Lan để nhờ giúp đỡ.

“Tôi sợ nhất là mắc nợ người ta”, người phụ nữ 40 năm sống bên vỉa hè Sài Gòn nói về nỗi sợ của mình.

Sống ở vỉa hè

6h sáng, trong không gian yên ắng của một quán cà phê nằm giữa trung tâm Sài Gòn, bà Nga thức giấc. Việc đầu tiên của bà là xếp gọn chiếc giường mình nằm vào góc cầu thang. Rồi bà lấy một chiếc túi nylon, bỏ vào trong đó vật dụng cá nhân bao gồm bàn chải, kem đánh răng, khăn mặt và bộ quần áo giặt tối qua đã kịp phơi khô trong đêm.

Với bước chân tập tễnh, bà kéo chiếc xe lăn cải tiến ra, lên xe và đi thẳng về phía Nhà thờ Đức Bà. Ở đó có tượng Đức Mẹ Hòa Bình đứng hiên ngang và đàn chim bồ câu sà xuống mỗi buổi bình minh hay chiều tà. Cũng chính ở đó, bà làm công việc mưu sinh của mình là bán kẹo cao su.

Với mỗi phong kẹo bán được, bà lãi 5.000 đồng. Tiền đó để bà mua bữa ăn trong ngày và một bình trà đá giải khát.

Mang trong mình căn bệnh tiểu đường và huyết áp cao, mỗi ngày bà phải uống 3 lần thuốc. Bác sĩ khuyên không nên ăn nhiều nhưng bà vẫn âm thầm đi bệnh viện Nhi đồng mua suất cơm 25.000 đồng về ăn. Bữa trưa có thịt, cá, rau muống - những món nhiều đạm không hề tốt cho bệnh tiểu đường.

“Tôi chẳng sợ gì cả, Chúa cho mình sống đến lúc nào hay lúc đó. Sống mà phải nhịn ăn thì thà chết đi cho rồi”, bà Nga bộc bạch.

“Chúa” là từ bà hay nhắc đến trong tất cả các cuộc nói chuyện.

“Ngày nào tôi cũng cầu nguyện Chúa cho bán được nhiều hàng”.

“Chúa cho mình sống đến lúc nào hay lúc đó”.

“Chết thì tôi cũng đi theo Chúa, tôi không sợ gì cả”.

…

Có lẽ với một người phụ nữ nhiều tự trọng như bà Nga, “Chúa” là vị ân nhân duy nhất mà bà có thể nương tựa mà không phải mang cảm giác mắc nợ.

Ngoài Nhà thờ Đức Bà là không gian để kiếm sống, nơi mà bà hay ghé tới nhất là khu vệ sinh bên trong Nhà văn hóa Thanh Niên. Ở đó, bà mở chiếc túi nylon với đầy đủ vật dụng cá nhân đã được gói ghém từ sáng, tắm rửa và giặt giũ bộ đồ mình đã mặc trong ngày. Có 2 bộ quần áo được mua ở chợ Bến Thành giá 300.000 đồng/bộ, luân phiên mặc và giặt.

Hơn 4 thập kỷ đã đưa bà Nga trải qua từ giai đoạn này đến giai đoạn khác. Từ lúc còn là đứa bé 13 tuổi non nớt, đầy sợ hãi, cho đến khi trở thành một người phụ nữ tự biết xoay xở cho cuộc sống của mình.

Trong suốt từng ấy thời gian, Sài Gòn không chỉ không chỉ đơn thuần là vùng đất để bà kiếm sống. Bà nói chính nơi đây đã dạy bà khôn lớn. Và vỉa hè Sài Gòn được người phụ nữ khắc khổ gọi là “nhà”.

Gần nửa đêm, bà Nga trở về quán cà phê quen thuộc, nơi nằm ngủ mỗi đêm. Quán đã hết khách, chỉ còn lại mình bà với ánh đèn vàng lọt xuống từ quầy bar - nơi những chai rượu đắt tiền và ly thủy tinh bóng loáng. Người phụ nữ lớn tuổi lấy chiếc giường gấp dưới chân cầu thang, kê gọn gàng trong một góc rồi lặng lẽ chìm vào giấc ngủ.

Ngày mai lại là một ngày mới với người phụ nữ 40 năm sống ở vỉa hè Sài Gòn.