Quan sát của Báo Tri thức và Cuộc sống cho thấy, những con số thống kê trong hoạt động đấu thầu của Công ty TNHH Một Thành Viên Trung Nhân (Công ty Trung Nhân), như tỷ lệ trúng thầu tuyệt đối tại một số bên mời thầu và sự lặp lại của các nhà thầu tham gia như đã phân tích ở những bài viết: Chân dung nhà thầu Trung Nhân: Tỷ lệ trúng thầu ấn tượng hơn 81% và những câu hỏi và Công ty Trung Nhân và "hệ sinh thái" đấu thầu quen mặt: Tỷ lệ trúng thầu tuyệt đối, là những hiện tượng cần được phân tích dưới góc độ pháp lý, đặc biệt khi hệ thống pháp luật về đấu thầu ngày càng được hoàn thiện nhằm siết chặt quản lý và nâng cao tính cạnh tranh.

Luật Đấu thầu mới và mục tiêu đảm bảo cạnh tranh

Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (có hiệu lực từ 01/01/2024), được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15, cùng với các văn bản hướng dẫn như Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC, đã tạo ra một hành lang pháp lý chặt chẽ hơn nhằm đảm bảo các nguyên tắc cốt lõi: cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Về bảo đảm cạnh tranh, Điều 6 Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 quy định chi tiết các điều kiện để đảm bảo nhà thầu độc lập về pháp lý và tài chính với các bên liên quan (chủ đầu tư, bên mời thầu, đơn vị tư vấn). Mục tiêu là ngăn chặn tình trạng "sân sau", lợi ích nhóm, đảm bảo sự khách quan tuyệt đối trong quá trình lựa chọn nhà thầu.

Hiện tượng một nhà thầu trúng thầu với tỷ lệ 100% (tại Công ty BA với 20/20 gói) hoặc 96,5% (tại Công ty Võ Gia với 28/29 gói) trong một thời gian dài là một chỉ dấu quan trọng cần được giám sát chặt chẽ. Sự thành công vượt trội này, nếu không được lý giải thỏa đáng bằng năng lực kỹ thuật và tài chính vượt bậc, có thể làm giảm tính cạnh tranh khách quan. Khi các nhà thầu khác nhận thấy cơ hội chiến thắng thấp tại các bên mời thầu cụ thể, họ sẽ không mặn mà tham gia, dẫn đến tình trạng cạnh tranh hạn chế.

Bên cạnh đó, sự xuất hiện của các nhà thầu vừa là đối tác liên danh trong gói này, lại là đối thủ cạnh tranh trong gói khác (như trường hợp Công ty Bùi Phát và Công ty Trung Nhân) cũng là một hiện tượng cần được xem xét dưới góc độ các quy định về hành vi bị cấm trong đấu thầu.

Góc nhìn từ chuyên gia pháp lý và kinh tế

Để có cái nhìn đa chiều và sâu sắc hơn về các hiện tượng này dưới góc độ pháp lý và quản lý đấu thầu, Báo Tri thức và Cuộc sống đã tham vấn ý kiến của các chuyên gia đầu ngành.

Luật sư Nguyễn Văn Lập, Đoàn Luật sư TPHCM, phân tích dưới góc độ pháp lý về các dấu hiệu cần làm rõ: "Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 quy định rất rõ các hành vi bị cấm tại Điều 16, trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến hành vi 'thông thầu' (Khoản 3) và 'không bảo đảm công bằng, minh bạch' (Khoản 6).

Việc một nhà thầu liên tục trúng thầu tại một bên mời thầu với tỷ lệ gần như tuyệt đối là một hiện tượng bất thường. Nếu đi kèm với đó là sự tham gia lặp lại của một nhóm các nhà thầu khác với vai trò 'đối thủ' nhưng thường xuyên bị loại sớm vì các lý do cơ bản, hoặc có sự hoán đổi vai trò giữa đối tác và đối thủ, đây có thể là dấu hiệu của việc dàn xếp, tạo ra sự cạnh tranh hình thức.

Mặc dù các số liệu thống kê về tỷ lệ trúng thầu cao không phải là bằng chứng trực tiếp để kết luận có vi phạm pháp luật về đấu thầu. Tuy nhiên, đây chắc chắn là những 'chỉ dấu rủi ro' quan trọng. Theo các quy định mới, được củng cố bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15, các cơ quan thanh tra, kiểm tra cần dựa vào những chỉ dấu này để vào cuộc, xác minh làm rõ quy trình thực hiện, từ khâu lập hồ sơ mời thầu có cài cắm tiêu chí hạn chế nhà thầu hay không, đến quá trình đánh giá hồ sơ dự thầu có khách quan hay không. Mục đích là để đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật."

Nhìn nhận vấn đề dưới góc độ kinh tế và quản lý, Chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì môi trường cạnh tranh thực chất: "Mục tiêu của đấu thầu là đạt được hiệu quả kinh tế thông qua cạnh tranh lành mạnh. Khi một thị trường hoặc một phân khúc thị trường bị chi phối bởi một hoặc một nhóm nhỏ các nhà thầu quen thuộc, tính cạnh tranh sẽ suy giảm. Hiện tượng 'hệ sinh thái' khép kín không chỉ làm mất đi cơ hội của các nhà thầu mới, có năng lực mà còn tiềm ẩn nguy cơ làm giảm hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.

Trách nhiệm của chủ đầu tư và bên mời thầu là phải đảm bảo môi trường cạnh tranh lành mạnh. Điều này bắt đầu từ việc xây dựng hồ sơ mời thầu với các tiêu chí chuẩn mực, không định hướng.

Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC đã siết chặt hơn nữa các quy định về việc công khai, minh bạch thông tin trong đấu thầu. Đây là công cụ hữu hiệu để cộng đồng, báo chí và các nhà thầu khác cùng giám sát. Sự minh bạch thông tin sẽ giúp phát hiện những bất thường, từ đó thúc đẩy các chủ đầu tư và bên mời thầu phải có trách nhiệm cao hơn trong việc tổ chức các cuộc thầu cạnh tranh thực chất, đảm bảo hiệu quả chi tiêu công."

Hoạt động đấu thầu, đặc biệt là trong lĩnh vực xây dựng cơ bản sử dụng vốn đầu tư công, luôn là lĩnh vực nhạy cảm và cần sự giám sát chặt chẽ từ nhiều phía. Việc tuân thủ nghiêm túc các quy định của Luật Đấu thầu 2023 và các văn bản hướng dẫn không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là trách nhiệm của tất cả các bên tham gia nhằm hướng tới một thị trường đấu thầu cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả, đảm bảo mỗi đồng vốn của Nhà nước được sử dụng một cách tối ưu nhất./.